5 gouden regels voor omgaan met narcisme (en wat vooral niet te doen)

Draag ze op handen, praat ze naar de mond en ga nooit de confrontatie aan, want wee degene die de woede van een narcist over zich afroept. Dat is kortgezegd de gebruiksaanwijzing voor omgaan met narcistische mensen.

Tot frustratie van veel mensen die kwetsuren hebben opgelopen in de relatie met een narcistische partner, ouder of baas; zij hebben zich immers al genoeg aangepast aan de behoeften van de ander. Het helpt om te beseffen dat je een narcistische persoonlijkheidsstructuur nauwelijks kunt veranderen.

Al was het maar omdat narcisten per definitie geloven dat het nooit aan hen kan liggen – dat is nu juist een van de verdedigingslinies waarmee ze hun kwetsbare zelfbeeld in stand houden.

Het helpt ook om te beseffen dat achter narcisme altijd trauma schuilgaat. Narcisme begint vaak met een jeugd vol verwaarlozing, of juist met een verstikkende hoeveelheid aandacht van de ouder, zegt ook psycholoog Martin Appelo.

Appelo, die weet dat hij zelf narcistische trekjes heeft, somt de kenmerken van narcisme op: ‘Narcistische persoonlijkheden overdrijven hun eigen prestaties. Ze geloven dat ze uniek zijn en recht hebben op een speciale behandeling. Ook nemen ze veel ruimte in, letterlijk en met woorden, en zijn niet empathisch.’ Iemand met narcistische trekjes kan je het gevoel geven dat hij superieur is aan jou.

Narcisten zijn dus mensen die je het liefste mijdt. Toch ontkom je vaak niet aan contact, bijvoorbeeld als je te maken hebt met een narcistische baas, (ex-)partner of een ouder. Hoe kun je het beste omgaan met een narcist? Vier deskundigen geven hun tips voor omgaan met narcisme, zonder dat het je gevoel van eigenwaarde ondermijnt.

1. Smeer de narcist stroop om de mond

Moet je iets van een narcist gedaan krijgen? Slijmen helpt. ‘Zeg: “Gewéldig plan, als je nou dít toevoegt wordt het nóg beter,”’ adviseert psychiater en psychoanalyticus Ton van Strien.

‘Of geef de narcist het gevoel dat jouw idee eigenlijk het zijne was.’ ‘Met een beetje geluk’, voegt psychiater Hjalmar van Marle toe, ‘krijg je de narcist zelfs zo ver dat hij jou gaat idealiseren.’ En dan zit je – voorlopig tenminste – gebakken.

2. Lever nooit openlijk kritiek

Ga nooit in gezelschap tegen een narcist in – dat zal hij je nooit vergeven. ‘Achter de coulissen kom je het verst,’ weet Van Strien. ‘Maar opereer ook daar nog zó omzichtig dat hij niet het gevoel krijgt dat je probeert hem onderuit te halen.’

Houdt omgaan met narcisme in dat je jezelf dus continu een beetje kleiner maakt? ‘Ach, je doet gewoon extra je best het goede in iemand te zien,’ zegt psychiater en psychoanalyticus en coach Lili Sanders. ‘En dat is op zich helemaal niet erg. Het maakt bovendien dat je echt geméénd complimenten kunt geven.’

Maar wat als een narcist en plein public op je terrein komt en duidelijk onzin uitkraamt? ‘Zeg in ieder geval vriendelijk: “Dank voor de aanvulling.” Vraag daarna eventueel door, dan wordt zijn onkunde snel genoeg voor iedereen zichtbaar,’ adviseert communicatietrainer Simone van Slooten, die cursussen Liefdevol confronteren geeft. ‘Maar zeg nooit iets in de trant van: “Nou heb ik je”. Dat is fataal voor de relatie.’

3. Blijf op je hoede

‘Het kan lastig zijn om je aan de betovering van een narcist te onttrekken,’ zegt Lili Sanders. ‘Zolang jij hun spelletje meespeelt, mag je immers meedelen in hun grootsheid. Toch moet je steeds beseffen dat je zo kunt worden afgedankt.’

Bedenk daarom goed wat jouw belang bij deze samenwerking is en wat je kunt doen om beter om te gaan met narcisme, adviseert Hjalmar van Marle.

‘Zelf een beetje narcistisch worden dus. Overtroeven lukt niet, maar met een beetje handigheid kun je wel terugmanipuleren: “Ik heb iets wat jij niet hebt, zullen we samendoen?”’

4. Vertrouw op je gevoel

Vaak duurt het even voor je doorhebt dat je met een narcist te maken hebt, terwijl hij ondertussen ongemerkt je zelfbeeld ondergraaft. ‘Je realiseert je op een gegeven moment bijvoorbeeld dat deze persoon je altijd het gevoel geeft dom te zijn,’ weet Lili Sanders.

Check dan eens voorzichtig bij anderen in je omgeving hoe zij deze persoon ervaren; hebben zij dezelfde ervaring, dan kun je dat nare gevoel wellicht van je afzetten.

Lukt je dat niet, dan adviseert Simone van Slooten om de narcist toch eens op zijn gedrag aan te spreken. Bij voorkeur in de vorm van een ‘ik-boodschap’: ‘Ik zie dat dit niet goed gaat en ik merk dat ik jou er niet op kan aanspreken, herken je dat?’ De kans dat het niet aankomt is reëel, zegt Van Slooten, ‘maar dan is in ieder geval duidelijk dat het niet aan jou ligt.’

5. Neem narcisten zoals ze zijn

Wat je ook doet, geef de hoop op dat je een narcist kunt veranderen. Acceptatie is een betere strategie voor omgaan met narcisme, weet Lili Sanders: ‘Narcisten moeten voelen dat ze oké zijn zoals ze zijn; dat is namelijk hun probleem. Verdraag dat jijzelf niet gezien wordt, alleen zo kom je ergens. Houd maar in je achterhoofd dat narcistisch zijn voor hén ook enorm stressvol is…’

• Lees ook: zo herken je narcisme met één vraag
• Wil je weten of je zelf narcistische trekjes hebt? Doe de gratis narcisme-zelftest.
• Wil je je verder verdiepen in narcisme? Samen met narcisme-expert Martin Appelo ontwikkelde Psychologie Magazine de online training Bescherm jezelf tegen narcisme.

Wat zijn de kenmerken van narcisme? Hoe komt het, speelt erfelijke aanleg een rol? Is er een behandeling voor? En: hoe kun je omgaan met narcisme? Sander Begeer, psycholoog en onderzoeker aan de Vrije Universiteit, beantwoordt in deze video 5 vragen over narcisme.