Dit beïnvloedt jouw stemgedrag (je bent misschien minder stemvast dan je denkt)

Uit onderzoek blijkt dat ons stemgedrag niet altijd zo rationeel is als we denken. Ook al is het effect soms klein, zelfs door iets ogenschijnlijks onbenulligs als waar je gaat stemmen of wie je tegenkomt vóórdat je je stem uitbrengt, kan jouw politieke voorkeur ongemerkt verschuiven.

Op welke locatie je stemt

Proefpersonen in een Amerikaans onderzoek (2008) kregen foto’s te zien die óf in een school, óf in andere gebouwen waren gemaakt. Daarna moesten ze hun stem uitbrengen over een aantal plannen, waaronder een voorstel tot belastingverhoging om openbaar onderwijs te financieren. Mensen die foto’s van scholen hadden gezien, waren meer bereid om voor dat voorstel te stemmen. Zit jouw stembureau in een school, dan maken ‘onderwijspartijen’ bij jou waarschijnlijk dus meteen al meer kans.

In een recent artikel van de Volkskrant (2025) schrijft wetenschapsjournalist Maarten Keulemans bovendien dat uit een panelonderzoek uit het Verenigd Koninkrijk blijkt dat jongeren eerder geneigd zijn te stemmen op radicaal-rechtse partijen als ze per post stemden dan als ze persoonlijk in het stembureau stemden.

Hoe je je voelt

Amerikaanse onderzoekers (2010) lieten mensen schrijven over een ervaring die hen óf boos, óf angstig had gemaakt. Daarna moesten ze kiezen tussen twee fictieve kandidaten. Over beider standpunten was online informatie te vinden. Na het ʻstemmenʼ moesten de proefpersonen ook nog eens aangeven in hoeverre ze het eens waren met de diverse standpunten van de kandidaten.

Het onderzoek leverde het inzicht op dat stemmers in een ʻbange buiʼ meer aandacht besteden aan informatie over kandidaten dan stemmers in een ʻboze buiʼ, en dat bange mensen daardoor vaker op een kandidaat stemmen die echt hun standpunten vertegenwoordigt. Wie zeker wil weten dat-ie op een partij naar zijn smaak stemt, kan zich dus beter over de programma’s buigen in een bezorgde bui dan in een boze bui.

Ook politiek psycholoog Martin Rosema laat aan de Volkskrant weten dat ons stemgedrag vaak een algemeen gevoel is dat we bij een partij hebben. Uit experimenten van Amerikaanse politicologen bleek dat we niet zozeer onthouden wat de standpunten van een kandidaat zijn, maar wel welke algemene indruk die persoon ons meegeeft.

Begrijpelijk, vindt Rosema, want zo werkt ons brein nu eenmaal. ʻWe houden een mentaal kasboek bij van plussen en minnen. Als je een kandidaat iets hoort zeggen dat je aanspreekt, gaat je waardering een punt omhoog, terwijl je wát je hoorde weer vergeet – en omgekeerd,ʼ vertelt hij aan de Volkskrant.

Ook interessant: Meer verbinding en betrokkenheid: waarom je je beter voelt door te stemmen

Wie je tegenkomt

Imiteert jouw gesprekspartner jouw houding en gezichtsuitdrukking, dan ben je geneigd linkser te stemmen. Onderzoekers van de universiteiten van Utrecht en Leiden (2011) vroegen mensen wat ze bij de verkiezingen in 2010 hadden gestemd. Vervolgens moesten deze personen praten met iemand die hun non-verbale gedrag al dan niet imiteerde, en daarna kregen ze de vraag voorgelegd op welke partij ze nú zouden stemmen.

Wie was nageaapt, bleek linkser te stemmen dan de vorige keer; de mensen die niet werden geïmiteerd, stemden juist rechtser. Volgens de onderzoekers leidt het feit dat we geïmiteerd worden ertoe dat we ons meer verbonden voelen met anderen en ons socialer gaan gedragen. Doet degene die de stembiljetten uitreikt jou na, dan kan jouw stem dus linkser uitvallen.

Onze omgeving en zelfs onze genen spelen een rol in hoe we stemmen: Deze psychologische factoren bepalen wat jij aankruist in het stemhokje