Zo word je door anderen gemanipuleerd (en waarom manipulatief gedrag niet altijd slecht is)
Sommige mensen accepteren geen nee: ze blijven proberen over je grenzen te gaan voor hun eigen gewin. Manipulatief gedrag is vaak subtiel; je hebt niet eens door dat iemand op je gevoel inspeelt. Aan deze manipulatietactieken kun je het herkennen.
De donkere kant van emotionele intelligentie, zo verwijst de Schotse hoogleraar psychologie Elizabeth Austin in haar onderzoeken naar emotionele manipulatie. En dat zegt ze niet voor niks, want uit onderzoek naar de relatie tussen die twee, blijkt dat mensen met een hoge emotionele intelligentie ook sneller emotioneel manipulatief gedrag vertonen. Maar hoe ziet manipulatief gedrag eruit? En is dat altijd slecht?
Wat is manipulatief gedrag?
Manipulatief gedrag is het inspelen op de gevoelens van anderen om zelf iets voor elkaar te krijgen, legde Austin eerder aan Psychologie Magazine uit. Dat kan zowel door overdreven aardig te doen als door boos te worden. Hoe precies? In zijn boek Als ik nee zeg, voel ik mij schuldig geeft de inmiddels overleden psychotherapeut en hoogleraar klinische psychologie Manuel J. Smith verschillende voorbeelden van manipulatief gedrag:
- Ze zetten je onder druk (‘Je moet deze opdracht nu uitvoeren, anders komen er grote problemen.’)
- Ze schuiven het probleem af (‘Je moet niet bij mij zijn, maar bij de chef’)
- Ze werken op je schuldgevoel (‘Wat zal de klant wel niet van ons denken?’)
- Ze vergelijken je ongunstig met een ander (‘Jacob heeft het ook gedaan, waarom kun jij het dan niet doen?’)
- Ze proberen je over te halen (‘Ach, doe niet zo moeilijk, het valt toch wel mee met die werkdruk!’)
- Ze doen aan emotionele chantage (‘Als je je echt collegiaal opstelde, zou je het wel doen.’)
- Ze smeken (‘Wil je het alsjeblieft deze ene keer nog doen?’)
- Ze proberen je om te kopen (‘Als je het wel doet, krijg je volgende maand een bonus.’)
- Ze doen net alsof ze het beste met je voorhebben (‘Het is in jouw voordeel om dit te doen, hoor!’)
- Ze vleien (‘Als jij het doet, wordt het echt veel beter.’)
- Ze jagen je angst aan door kwaad te worden (‘Dit valt me heel erg van je tegen. Je hoort er nog van.’)
- Ze proberen medelijden te wekken (‘Kun je mij echt niet helpen? Ik moet het ook altijd alleen doen.’)
Zulke technieken kunnen heftige emoties veroorzaken, waardoor je als slachtoffer niet meer logisch kunt nadenken en jezelf achteraf afvraagt: ‘Waarom heb ik hier ook alweer mee ingestemd?’
Lees ook: Manipulatie in je relatie: zo herken je het
Is manipulatief gedrag altijd slecht?
Maar niet alle vormen van manipulatief gedrag zijn per definitie slecht, ontdekte Austin. Er zijn genoeg situaties waarin mensen manipulatief gedrag vertonen om zowel zichzelf als de ander goed te laten voelen: als je iemand probeert gerust te stellen of te kalmeren bijvoorbeeld. Afhankelijk van de motivatie kan manipulatie worden gebruikt om zowel mensen te schaden als te helpen. Het ‘managen’ van andermans emoties, noemt Austin dat.
Om te erachter te komen op welke manieren we anderen proberen te beïnvloeden, ontwikkelde Austin de Managing the Emotions of Others Scale. Ze ontdekte dat er vijf manieren zijn waarop we anderen proberen te ‘sturen’. De eerste twee zijn gericht op het helpen van anderen, nummer drie en vier zijn gericht op het eigen gewin en de laatste is neutraal:
- Versterken of bijstaan: strategische hulp geven, geruststellen of begrip tonen om iemands humeur te verbeteren.
- Afleiden: positief zijn of humor gebruiken om iemands humeur te verbeteren.
- Verslechteren: kritiek geven of negatieve opmerkingen maken, iemands zelfvertrouwen ondermijnen of boos zijn om iets te bereiken.
- Niet authentiek zijn: vleien, mokken of schuldgevoelens oproepen om te krijgen wat je wilt.
- Verbergen: je eigen emoties verbergen (met name de negatieve).
Manipulatief gedrag kan overal voorkomen: op werk, in je relatie, maar ook tussen vrienden en familie. Iemand kleineert, intimideert of verdraait de waarheid om jou in zijn of haar macht te krijgen. Het is belangrijk om emotionele manipulatie te herkennen, zodat je niet meegaat in de plannen van de ander. Vaak ben je namelijk zo overrompeld dat je hebt ingestemd voor je het weet.
Om te leren hoe je manipulatief gedrag herkent en hoe je er goed op reageert, ontwikkelden we samen met psycholoog Alice Vlottes de online training Bescherm jezelf tegen gaslighting. Met als doel: meer zelfvertrouwen en betere, gelijkwaardigere relaties.
