Dit is waarom je niet zo duurzaam bent als je denkt

Protesteren tegen het kappen van regenwouden, maar wel vlees eten. Een petitie tekenen tegen gaswinning, én toch op vliegvakantie. Waarom gedragen veel mensen zich minder duurzaam dan ze zich voordoen?

Je loopt mee met de Klimaatmars, deelt alarmerende berichten over overconsumptie op social media en scheidt elke dag keurig je afval. Maar je stapt zo nu en dan ook in het vliegtuig naar een tropisch oord aan de andere kant van de wereld, waar je cocktails drinkt door plastic rietjes.

Hoe duurzaam zijn we?

Mocht je je aangesproken voelen: je bent lang geen uitzondering. Veel mensen gedragen zich minder duurzaam dan ze zich voordoen. Dat ondervond Marije van Gent, gedragspsycholoog en gespecialiseerd in duurzaam gedrag aan de Hogeschool van Amsterdam en Wageningen Universiteit, bij haar promotieonderzoek naar de interne conflicten die komen kijken bij het maken van duurzame keuzes. Klimaatambivalentie, noemt ze het.

Dat we onze klimaatambities zelf niet altijd naleven, is geen onwil. Volgens Van Gent zit het probleem ’m in onze maatschappij, die te veel is ingericht op niet-duurzaam gedrag. Zo kost een vliegticket vaak minder dan een kaartje voor de trein, en zijn benzineauto’s goedkoper dan elektrische modellen. Klimaatbewust leven wordt ons dus bepaald niet makkelijk gemaakt.

Gevoel van zinloosheid

Met name jongeren lopen daartegenaan, blijkt uit een rapport van Ipsos I&O. Die voelen zich meegetrokken in een cultuur waarin continu nieuwe producten en trends worden aangeprezen. Websites zoals Shein en Temu verleiden ons om te zwichten voor goedkope artikelen, terwijl influencers voor het ene na het andere snoepreisje de wereld overvliegen.

Het roept een gevoel van zinloosheid op. Waarom zou je je in bochten wringen om duurzaam te leven als de mensen, organisaties en landen om je heen er helemaal niks voor laten?

Lees ook: Hoe ga je om met klimaatangst?

Steeds meer jongeren kampen met eco-anxiety: angst en machteloosheid over de staat van de planeet. Deze gevoelens kunnen volgens psycholoog Renée Lertzman zo overweldigend zijn, dat mensen zich afsluiten of verlamd raken. Hun milieuacties blijven niet uit omdat het ze niet interesseert, maar omdat het hen zó raakt dat ze niet weten hoe te handelen. Want wat heeft je bijdrage nog voor zin als alles toch al kapot lijkt?

Snel genot botst met onze duurzame keuzes

Wat ook niet meewerkt: duurzame keuzes botsen vaak met onze present-bias – de neiging om beslissingen te baseren op directe beloningen, in plaats van op toekomstige voordelen. Een trui bestellen via een Chinese webshop geeft snel plezier en dopamine, terwijl het scheiden van afval of het weren van vliegreizen nauwelijks voelbare winst oplevert, en zeker niet op de korte termijn. En dus wint het snelle genot het vaak van de langetermijnopbrengst.

Als duurzame keuzes financieel aantrekkelijker worden, volgt het gedrag vanzelf

Hoe we er toch voor zorgen mensen zich blijven inzetten voor het klimaat? Daarvoor hebben we overheidsbeleid nodig dat betaalbare en eerlijke duurzame keuzes stimuleert, stellen verschillende onderzoekers. Denk aan goedkopere treinreizen en het indammen van fast fashion.

Om een voorbeeld te noemen: toen Nederland statiegeld invoerde op kleine plastic flesjes, daalde de hoeveelheid van die flesjes in de natuur met zeventig procent. Dat laat zien: als duurzame keuzes makkelijker of financieel aantrekkelijker worden, volgt het gedrag vanzelf. ‘Politici zijn vaak bang om betuttelend te zijn’, zei de voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging onlangs tegen de Volkskrant. ‘Maar wij zeggen juist: betuttel ons.’

Lees ook: Hoop houden in moeilijke tijden: deze hoogleraar weet hoe

Bronnen, o.a.: Marije J. van Gent e.a., Betwixt and between. A systematic review on the role of ambivalence in environmental behaviours, Journal of Environmental Psychology 2024 / Ipsos I&O. Klimaatverlamming: de barrières tussen denken en doen, 2025 / Renee Lertzman. Environmental melancholia. Psychoanalytic dimensions of engagement, Routledge, 2015