Actrice Soumaya Ahouaoui: ‘Ik heb nooit rolmodellen gehad’

Met twee culturen ben ik rijk en vrij

Soumaya Ahouaoui: ‘Mijn vader kwam naar Europa vanwege het avontuur van werken in het buitenland, niet omdat hij en mijn moeder het niet goed hadden in Marokko. Hij kwam terecht in Utrecht en zoals dat dan soms gaat: je hebt leuk werk, krijgt een huis, maakt vrienden. Op een gegeven moment blijf je gewoon.

Tot aan zijn pensioen is mijn vader laboratoriumassistent geweest bij diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht. Na een tijdje kwam mijn moeder ook naar Utrecht. Ze waren jong, begin twintig nog maar.

In het begin was het natuurlijk hartstikke moeilijk, ze moesten from scratch beginnen, ze hadden niks, nul. Moet je je voorstellen hoe dat is, ongekend. Maar ze hebben een leven voor zichzelf weten op te bouwen.

En toen kwamen wij: mijn broer, twee zussen en ik. Ik ben geboren en getogen in Utrecht. Wittevrouwen was toen al een wijk met witte, hoogopgeleide bewoners. Op mijn familie na, groeide ik op met alleen maar witte mensen om me heen. Op de basisschool, het vwo, de universiteit, de toneelschool – iedereen wit.

Toch heb ik jarenlang totaal niet doorgehad dat ik níét wit was. Raar hè? Natuurlijk wist ik dat ik Marokkaanse ben. We gingen elk jaar twee maanden naar Marokko, ik spreek de taal vloeiend. Maar ik voelde me niet ánders dan de andere kinderen op school, en had ook niet in de gaten dat sommigen mij misschien als een buitenlander zagen. Ik ben tenslotte hier geboren.

Mensen denken vaak dat ik Aziatisch ben, Indonesisch of zo. Ze geloven niet dat ik Marokkaanse ben, omdat ze een bepaald beeld hebben bij een Marokkaan, alsof er maar één soort Marokkaan bestaat: die is agressief, snapt dingen niet, spreekt gebrekkig Nederlands. Maar ik gedraag me netjes en spreek accentloos. Ik vind het wel grappig dat mensen door hun eigen oordelen mij nooit weten te plaatsen.

Het is heel jammer dat veel mensen zo negatief denken over Marokkanen. Voor mij is Marokkaans zijn iets héél positiefs. Elke keer dat ik in Marokko ben, word ik opnieuw verliefd op dat land. Marokko is als een droom: de taal is prachtig en poëtisch, de cultuur rijk, de mensen zijn er veel warmer.

Het is de humor, de chaos, de stilte, de manieren en gebaren. En de vele kleuren. Nederland vind ik op dit moment koud en hard. En er zijn zo veel regeltjes en structuren. Je moet dit, je moet dat, om zes uur moet je avondeten. Mensen zijn heel erg bezig met ‘zichzelf te worden’, maar dat lukt niet, want ze proberen vooral te voldoen aan wat ze zien of zouden moeten zijn.

Alles draait om het individu, waardoor we vergeten dat we anderen ook nodig hebben. Dat heb ik zelf ook, hoor, en dat vind ik moeilijk. In Marokko zijn mensen meer zichzelf. De tijd die ik daar doorbreng voelt veel meer als léven. Daar kom ik tot rust.

De meeste Marokkanen zijn echt grappige, leuke mensen. Het is zonde dat we ons niet wat meer openstellen voor de ander. Er heerst zoveel angst; angst voor het onbekende. Daarmee beperk je jezelf. Ik ben juist blij dat ik de rijkdom heb van meerdere culturen. Dat geeft vrijheid: er is nog zo veel meer dan wat je al kent.’

Op het podium snap ik het leven beter

‘In 4 vwo zag ik op school een voorstelling van jongerentheatergroep DOX. Wow, dacht ik, ik weet niet wát dit is of wát ze daar doen, maar hier moet ik wat mee te maken hebben!

Ik deed auditie bij theatergezelschap Growing Up in Public, en mocht toneellessen gaan volgen op de woensdagavond en de hele zondag. Meteen raakte ik verslingerd aan het vak – in deze wereld kan alles. Er zijn geen regels, je creëert iets wat er nog niet was, maakt van niets iets. Daarvan ga ik helemaal áán.

Na mijn middelbare school wilde ik geneeskunde gaan studeren; arts worden leek me een goede en veilige keuze. Maar ik werd uitgeloot en begon met de studie farmacie, in de hoop dat ik later alsnog zou worden ingeloot. Ondertussen miste ik het toneelspelen zo dat ik er haast onwel van werd. En toen werd ik eindelijk ingeloot voor geneeskunde.

Nu moest ik een definitieve keuze maken. Als een bliksemflits kwam het besef dat ik moest kiezen voor het theater. Die studie was de veilige weg, maar acteren was wat ik écht wilde. In acteren kan ik al mijn energie en creativiteit kwijt, het is zo’n allesomvattende plek, een wereld zonder kaders, met oneindige mogelijkheden, maar ik leer er ook veel van.

Bij elke rol zoek ik naar de verschillen en overeenkomsten tussen mij en mijn personage. In de periode dat ik speel, ga ik soms zelf een beetje op diegene lijken. Dat had ik bijvoorbeeld bij Spoonface, een joods, autistisch meisje – ik kreeg zelf ook een beetje autistische trekjes.

Zo geeft elke rol me inzicht in andere mensen en word ik altijd weer wat wijzer over mezelf en de wereld. Hoewel ik films en theater allebei even geweldig vind, gaat theater dieper en word ik daar steeds beter in mijn vak. Bij films zijn de scènes kort, in het theater moet je een hele spanningsboog neerzetten.

Tijdens de zeven of acht weken repetitietijd ben ik elke dag obsessief met de zinnen bezig, elke alinea wil ik helemaal uitpluizen. En je speelt live voor het publiek; het kan niet nog even opnieuw.

Wat ik er vooral zo geweldig aan vind, is de opperste concentratie die erbij komt kijken. Op een filmset is het complete chaos, tot het moment dat het geluid loopt en er ‘Actie!’ wordt geroepen – dan is er alleen nog die volledige aandacht en aanwezigheid.

Bij een toneelvoorstelling werkt dat net iets anders, maar is dat effect nog sterker: het licht gaat uit, het publiek wordt doodstil. Soms duurt een stuk wel een paar uur, en dan zijn mensen zo aandachtig met elkaar. Niemand is met zijn telefoon bezig. Dat helemaal aanwezig zijn in het moment is zó magisch.

Dat vind ik nergens buiten het toneel. Als ik nu even naar buiten kijk – de regen, het verkeer, al die mensen die voorbijlopen – dan zie ik vooral veel gedoe. Vergeleken bij de helderheid van het acteren vind ik het normale leven maar enorm ingewikkeld.’

Bij mij is het alles of niets

Soumaya Ahouaoui: ‘Mijn mentor Ruut Weissman had al voorspeld: ‘Jij wordt de allerbeste of niemand hoort nog ooit iets van jou. Er zit niks tussenin.’ Dat ben ik nooit vergeten.

Toen ik afstudeerde dacht ik dat de wereld aan mijn voeten lag en dat iedereen op me stond te wachten: ha, daar is die nieuwe actrice! Maar er gebeurde helemaal niks. Ik moest audities doen, afwijzingen incasseren en maar doorgaan, alles aannemen wat maar op mijn pad kwam en daarmee proberen mijn hoofd boven water te houden.

Die fase heeft jaren geduurd. Spelen en maar ploeteren, ploeteren, ploeteren, net zo lang tot ik gezien werd. Vlak voor aanvang ben ik nog altijd zenuwachtig en denk ik: waarom heb ik hier ook alweer ja tegen gezegd? Elke keer voel ik me weer voor de leeuwen geworpen – er zitten daar allemaal mensen en ik moet het wel maar even doen.

Optreden vraagt veel energie, ik geef veel en bijt me in elke rol vast. Obsessief bijna, omdat ik zo goed mogelijk wil spelen. Dat vraagt niet alleen veel van mij, maar ook van mijn leven, want als ik werk moet eigenlijk alles daarvoor wijken.

Toen ik bijvoorbeeld in de film Marokkaanse bruiloft en de serie Zina speelde, allebei een hoofdrol, had ik maandenlang geen sociaal leven. Lange dagen, korte nachten, in zo’n periode is mijn werk mijn hele leven en bestaat er niets anders dan dat.Misschien ben ik wel niet helemaal normaal – als je voor een vak als dit kiest, of op een andere manier kunst maakt, moet er denk ik wel een steekje bij je loszitten.

En toch vind ik dit het allervetste wat er maar is. Voor mij is kunst schoonheid, en daar word ik rustig én heel vrolijk van. Dat er mensen zijn die dat niet in hun leven hebben, kan ik niet begrijpen. Dat lijkt me een heel armoedig bestaan.’

De liefde voor je ouders overstijgt de dood

Soumaya Ahouaoui: ‘Mijn vader was een zachte en lieve man. Mijn moeder, die uit een hoogopgeleide, adellijke familie komt, is van de woorden, van véél en poëtische woorden. Mijn vader was nuchterder en ingetogener, maar wel iemand met heel veel liefde. Ik kwam nooit iets tekort.

Als kind was ik ongelooflijk springerig en druk, maar hij heeft mij van jongs af aan alle ruimte gegund om te doen wat ik nodig had. Veel karate, dat deed ik fulltime na schooltijd. Daarnaast deed ik aan wedstrijdzwemmen, zat ik in de jongerenraad van de gemeente, speelde toneel. En dan wilde ik ook nog voortdurend mijn vrienden zien. Ik wilde overal bij zijn.

Heb ik trouwens nog steeds, hoor: als ik niet veel verschillende dingen doe, dan heb ik het gevoel dat ik niet leef. Het leven moet blijven bruisen. Van mijn ouders mocht ik alles, ze lieten me heel vrij. Dat is bijzonder en prachtig, beter had ik me niet kunnen wensen.

Vorig jaar is mijn vader overleden. Dat is het allergrootste verdriet dat ik ooit heb gevoeld, met niets te vergelijken. Ik ben echt even ingestort. Het is nu langer dan een jaar geleden, maar nog steeds kan ik er niet goed over praten.

Pasgeleden speelde ik de solovoorstelling Spoonface. Dat was pittig, want het ging veel over de dood. Het meisje Spoonface is ongeneeslijk ziek: ze heeft kanker en gaat dood. Mijn vader had ook kanker. Gelukkig lukte het mijn verdriet om hem te scheiden van mijn rol.

Spoonface heeft een eigen, geinige kijk op de wereld. Ze zegt: ‘Als ik er niet meer ben, ontbreekt er niets van wat er nog wel was. Alles is altijd vol, net zo vol als voorheen.’ Waarmee ze bedoelt te zeggen dat er in de wereld eigenlijk niets verandert als je doodgaat.

De wereld gaat inderdaad door, en tegelijk is die niet meer hetzelfde. Er is een heel dierbaar iemand uit mijn leven weggenomen en die krijg ik nooit meer terug. Dat het onomkeerbaar is, maakt het zo ontzettend heftig.’

Je moet jezelf in anderen kunnen herkennen

Soumaya Ahouaoui: ‘Al van kleins af aan heb ik van mijn moeder meegekregen dat een vrouw nooit minder waard is dan een man. Ze vond het belangrijk dat we als vrouw op eigen benen leerden staan. Daar leef ik naar.

Ik speel graag sterke vrouwen. Dan bedoel ik niet een vrouw die nooit kwetsbaar is – er mag júíst sprake zijn van falen, conflict en niet-weten – ik bedoel vrouwen met autonomie. Dat vind ik belangrijk. Vrouwen worden nog steeds stelselmatig achtergesteld ten opzichte van de man, ook in mijn beroep. In rollen, de hogere functies, in loon. We zijn nog steeds niet gelijk en dat vind ik absurd.

Zelf heb ik nooit rolmodellen gehad. Ik kende geen Marokkaanse actrices, en op de toneelschool waren er ook geen andere Marokkaanse studenten. Ik zag alleen maar het voorbeeld van witte actrices. Elke week zat ik bij Toneelgroep Amsterdam – het huidige ITA – in de zaal en zag ik Halina Reijn, Karina Smulders, Marieke Heebink en Chris Nietvelt, topactrices, maar wel allemaal wit. Dus dat was wat ik wilde worden, een witte actrice.

Wat het me had gebracht als ik iemand op het toneel had gezien die op mij leek? Het gevoel dat dat er óók mag zijn. Destijds leek het alsof iemand zoals ik niet bestond. Best heftig, eigenlijk. Representatie is belangrijk. Dat merk ik ook nu, want ik word veel aangesproken op straat, door Marokkanen die mij in een film of serie hebben gezien. Zij vinden het geweldig, ik krijg alleen maar positieve reacties. We hebben verhalen nodig van anderen om onszelf te begrijpen.’

Mijn privéleven verdient ook aandacht

Soumaya Ahouaoui: ‘Natuurlijk denk ik weleens na over een relatie of kinderen. Mijn vriend zou in elk geval iemand moeten zijn die begrijpt wat ik doe; iemand die niets met creativiteit of kunst heeft, nee, dat gaat niet passen.

Maar eerlijk gezegd is een relatie niet iets wat ik op dit moment mis in mijn leven. Ik had er trouwens ook geen tijd voor; de afgelopen vijf jaar heb ik als een malle gewerkt. Door, door, door. Ik ben streng voor mijzelf geweest en heb een grote mate van toewijding, en dat heeft veel opgeleverd, mijn carrière ging als een speer.

Van romantische komedies tot thrillers en tv-programma’s als De avondshow met Arjen Lubach en Last one laughing, ik heb zo veel mooie dingen mogen doen, ongelooflijk.Gezien mijn leeftijd – 38 – ben ik er, denk ik, wel te weinig mee bezig, want kinderen krijgen kan straks misschien niet meer.

Maar een gezin voelt gek genoeg als een levensfase waar ik nog niet ben. Ik leef erg in het nu en kijk niet zo ver vooruit, het liefst niet verder dan een paar uur. Dat is geen grap hoor, dat is écht zo: dat is ook de reden dat ik de simpele normale dagelijkse dingen moeilijk vind. Dan moet dit weer gebeuren, dan dat. Straks moeten we weer eten. Zucht.

Mijn privéleven laat ik maar een beetje op z’n beloop. Maar in dat regime van werken, werken, werken is wel een beetje een omslag gekomen toen mijn vader vorig jaar overleed. Daardoor kwam alles even helemaal tot stilstand en zit ik nu in een iets rustiger periode. Dus wie weet wat er aankomende tijd gaat gebeuren!’