Waarom parasociaal het woord van het jaar is, en wat dat zegt over onze relaties
Cambridge Dictionary heeft ‘parasociaal‘ uitgeroepen tot het woord van het jaar. Het verwijst naar een eenzijdige band die voor jou echt voelt, terwijl de ander niet eens weet dat jij bestaat. Denk aan mensen die het gevoel hebben een persoonlijke band te hebben met een bekendheid zoals Taylor Swift of een influencer. Waarom hebben we die – illusie van een – relatie? En wat zijn de voor- en nadelen?
Een parasociale relatie klinkt misschien hetzelfde als fan zijn van iemand. Er is inderdaad veel overlap, maar het is net wat anders volgens een artikel van Psychology Today.
Fans zijn dol op de muziek van een bepaalde artiest of de acties van een personage in een tv-programma. Ze kijken op naar een beroemdheid. Toch identificeren ze zich niet met diegene en ze maken zich niet druk om zijn of haar leven buiten het podium of scherm. Mensen in een parasociale relatie doen dat wel. Ze hebben het gevoel dat ze een beroemdheid kennen.
Parasociale relaties bestaan al sinds de jaren vijftig
De term klinkt nieuw, maar bestaat al sinds 1956. De Amerikaanse sociologen Donald Horton en Richard Wohl merkten op dat radio- en tv-programma’s zo werden gemaakt dat het voor de luisteraar en kijker leek alsof je gezellig bij de haard zat te luisteren naar een vertrouwde vriend. Die warme, directe stijl werkte goed en zorgde ervoor dat mensen zich sterk verbonden voelden met presentatoren. Horton en Wohl noemden dat een ‘parasociale relatie’: een eenzijdige band die voor jou echt voelt, terwijl de ander niet weet dat jij bestaat.
Lees ook: Waarom fan zijn goed voor je is (en wanneer het doorslaat)
Waarom is het dan nú het woord van het jaar?
Volgens mediawetenschapper Jaap Kooijman hebben parasociale relaties een nieuwe dimensie gekregen door de komst van social media, dat zegt hij in een artikel van NU.nl.
Beroemdheden en influencers delen niet alleen hun werk, maar ook hun ontbijt, hun verdriet en hun rommelige woonkamer op social media. Dat creëert een gevoel van intimiteit dat je met veel echte kennissen niet eens hebt.
Kooijman beschrijft het zo: ‘We willen enerzijds opkijken naar beroemdheden, maar ook het gevoel hebben dat ze zijn zoals wij.’ En laten mensen als Taylor Swift nu precies dát doen. Ze tonen hun sterrendom maar laten tegelijkertijd zien dat ze ook gewoon thee drinken op de bank.
Horton en Wohl stelden al dat iemand herhaaldelijk zien, bijvoorbeeld een presentator op tv, en een vriendelijke, persoonlijke toon voldoende zijn om bij het publiek een gevoel van ‘quasi-vriendschap’ op te roepen. Het voelt voor de kijker alsof er een band is, ook al kent de mediapersoon de kijker in werkelijkheid niet. Met de komst van likes, reacties en dm’s – waarop een beroemdheid écht zou kunnen reageren – kan die eenzijdige relatie tegenwoordig al snel wederkerig aanvoelen.
Overigens heeft Cambridge Dictionary sinds september de definitie van parasociaal uitgebreid. Een relatie met kunstmatige intelligentie valt nu ook onder de term.
De voordelen en risico’s van parasociale relaties
Parasociale relaties kunnen verrassend waardevol zijn. Ze vermaken, bieden troost en kunnen ons inspireren, schrijft Heidi Godman, hoofdredacteur van Harvard Health Letter. Kinderen kunnen bijvoorbeeld lessen over goed en fout leren van personages met wie ze een band hebben in tv-series. Volwassenen voelen zich misschien geroepen om harder te werken als ze zich verbonden voelen met topatleten of om goede daden te verrichten als ze beroemdheden bewonderen.
Maar er zit ook een keerzijde aan, schrijft Godman. Hoe echt de band ook voelt, het is en blijft eenzijdig. Leun je er te zwaar op, dan kan dat gevoelens van eenzaamheid versterken. Het belangrijkste signaal dat een parasociale relatie ongezond wordt, is wanneer het relaties in het echte leven gaat verdringen: als je je bijvoorbeeld liever bezighoudt met de posts en stories van Taylor Swift dan met je echte vrienden in de offline wereld.
Lees ook: Dit zijn volgens onderzoekers de 10 (ongeschreven) regels van vriendschap
