Elke 45 seconde stapt iemand uit het leven, maar er is een leven voorbij de doodswens: hoe kom je daar?

Eerder kon je op Psychologie Magazine het verhaal lezen van drie mensen die een suïcidepoging deden, maar nu dankbaar zijn dat ze nog leven. Veel mensen met suïcidale gedachten komen daar overheen. Dat is een belangrijke boodschap, vindt Ad Kerkhof, psychotherapeut en emeritus-hoogleraar suïcidepreventie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Want het betekent dat er een leven is voorbij de doodswens. Maar hoe kom je daar?

Waarom willen mensen van het leven af?

Kerkhof benadrukt dat er veel redenen kunnen zijn waarom mensen van het leven af willen. ‘Veel mensen die depressief en suïcidaal zijn hebben in hun jeugd te maken gehad met mishandeling, verwaarlozing, een vechtscheiding of een narcistische ouder. Mensen met borderline zijn vaak impulsief suïcidaal. En pathologisch perfectionistische jongeren worden suïcidaal als ze op een proefwerk geen 9,5 scoren. Mensen met autisme zijn ook een risicogroep, net als mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis als ze gekrenkt worden. Zij zitten allemaal in andere situaties.’

Toch hebben ze ook dingen met elkaar gemeen. Veel van hen zien volgens Kerkhof levendig voor zich hoe hun leven eindigt. De beelden dringen zich steeds meer op en soms kunnen mensen aan niets anders meer denken.

‘De suïcidale gedachten komen bovenop het probleem waar ze vanaf willen, zoals een voortdurend gevoel van minderwaardig zijn. Mensen worden overspoeld door angst voor die gedachten en angst om de controle te verliezen en dan suïcide te plegen. Ze gaan veel aan zelfdoding denken; als een heldere film, soms wel 10, 15, 20 uur per dag. Dat noemen we intrusies. In die draaikolk hebben ze weinig tot geen controle meer over hun gedachten en gevoelens.’

Lees ook: Waarom mensen uit het leven stappen: wat nabestaanden ons vertellen

Hoe verloopt het gedachteproces?

Karlijn Heesen, voormalig onderzoeker bij 113 zelfmoordpreventie, herkent dat. Om beter te begrijpen hoe het proces van de eerste gedachten tot aan een daadwerkelijke poging verloopt, sprak zij met 27 personen bij wie de poging niet dodelijk was of door henzelf afgebroken.

‘Op het laatste moment zitten ze in een roes, gefocust op de poging – entrapment noemen we dat. Door iets concreets als een appje of een trilling van een smartwatch verbreedt de tunnel zich weer en kan dat gevoel van gevangen zitten minder worden.’

Maar uit zichzelf komen mensen er moeilijk nog uit. Een veiligheidsplan kan voorkomen dat het misgaat, aldus Kerkhof. Daarin schrijft iemand op wat hij kan doen om zichzelf veilig te houden bij een crisis. Wanneer voelt diegene bijvoorbeeld dat het verkeerd gaat, dat de crisis zich opbouwt?

De volgende stap is bij zichzelf te rade te gaan of de gedachten wel kloppen. ‘Een patiënt zei dat ze suïcidale gedachten krijgt als haar vrienden haar in de steek laten. Het lukte om haar ervan bewust te maken dat ze haar niet echt in de steek laten, maar dat zij dat denkt, en dat dát de crisissituatie is,’ zegt Kerkhof.

Ook moeten ze iemand kunnen bellen, desnoods midden in de nacht. ‘Wat soms al helpt, is zeggen: “Ik merk dat u niet meer goed kunt nadenken.” Mensen komen dan wat tot rust, omdat iemand ze begrijpt.’

Praat over gedachten over zelfdoding

Praten over gedachten over zelfdoding is een van de belangrijkste dingen om te voorkomen dat iemand een poging doet; dat blijkt ook uit het onderzoek van Karlijn Heesen. ‘Iedereen gaf aan dat in die kokervisie suïcide de enige oplossing lijkt. Door te praten kan dat perspectief weer breder worden.’

En belangrijk voor naasten: dat zet iemand beslist niet aan tot zelfdoding, benadrukt ze. ‘Integendeel, een luisterend oor bieden geeft diegene het gevoel er niet alleen voor te staan.’

Uiteindelijk is het essentieel dat mensen leren hun emoties beter te reguleren, stelt Kerkhof. ‘Velen piekeren heel zwart-wit over zelfdoding, zonder nuances. Ze zijn of helemaal niet bang, of duizend procent. En ze kunnen enorme beschadigingen in hun zelfbeeld hebben. Het kost tijd om dat te verbeteren. Gelukkig zijn er steeds meer psychologische inzichten en technieken om mensen adequaat te behandelen.’

Lees de verhalen: Deze mensen zijn dankbaar dat ze nog leven

Heb je direct hulp nodig of denk je aan zelfdoding? Chat anoniem via www.113.nl of bel gratis 113 of 0800-0113.

Dit artikel verscheen eerder in Psychologie Magazine.