Noodpakket of een complete bunker in je achtertuin: hoe bereid je je voor op een noodsituatie?

Zou jij het redden als morgen water, stroom en internet uitvallen? Niet iedereen heeft zijn noodvoorraad al in huis – hoewel de noodradio op Lootjestrekken.nl wél een van de meest gevraagde cadeaus is. We zijn dus druk bezig, maar waar ligt de grens tussen verstandig vooruitdenken en doorgeslagen preppen?

Wat lange tijd voelde als overdreven voorzichtigheid, wordt nu actief aanbevolen: een noodpakket. Met folders op de mat spoort de overheid burgers aan om voorbereid te zijn. Voor de meeste Nederlanders blijft het bij een basisvoorraad, maar voorbereiding kan ook extreme vormen aannemen.

Doomsday preppers

Het zijn bekende beelden uit Amerika: mensen die complete bunkers in hun achtertuin hebben gegraven, gevuld met tonnen rijst en wapens. Deze zogeheten doomsday preppers zijn een extreem voorbeeld van hoe mensen zich voorbereiden op het ergste.

‘In werkelijkheid is het een schaal: aan de ene kant staan mensen die zich totaal niet voorbereiden en hopen dat de overheid of iemand anders ze komt verlossen, en helemaal aan het andere uiteinde staan zulke radicale preppers,’ meent Michel Dückers, bijzonder hoogleraar crises, veiligheid en gezondheid aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Waarom mensen zich extreem voorbereiden

Amerikaanse en Europese onderzoekers ontwierpen in 2019 samen een vragenlijst om te onderzoeken vanuit welke overtuigingen preppers handelen: de post-apocalyptic and prepping beliefs scale (PAPBS). Bij mensen die aangaven zich op de een of andere manier voor te bereiden op een grote ramp waarbij de hele samenleving ineenstort, zoals een natuurramp, kernoorlog of economische crisis, vielen een paar thema’s op.

Bijvoorbeeld dat wanneer zoiets zou gebeuren, het overlevingsinstinct zou gaan overheersen en het ‘ieder voor zich’ zou zijn. Ook vreesden preppers een tekort aan middelen. Deze combinatie van wantrouwen en tekorten leidt ertoe dat ze vaak ook nadenken over hoe ze hun voorraden gaan beschermen tegen mensen die het zullen stelen.

Daarnaast bleek de neiging om te preppen in het onderzoek samen te hangen met het idee van survival of the fittest. Vanuit deze gedachte rechtvaardigden mensen voor zichzelf dat als het erop aankomt ze eten en medicijnen voor zichzelf mogen houden, ook als dat ten koste gaat van anderen.

Lees ook: Op het ergste voorbereid: 3 ‘preppers’ vertellen

Alleen of collectief voorbereiden op een ramp?

‘Bij gevaar zijn er drie hoofdreacties,’ duidt Dückers. ‘Vechten, vluchten en bevriezen. Een prepper is in dit geval een vechter. Hij neemt het heft in eigen handen en krijgt daardoor een gevoel van controle: dat hij niet afhankelijk is van anderen, en autonoom richting geeft aan zijn eigen toekomst.’

Hiermee is extreem preppen een doorgeslagen vorm van individualisme, vindt Dückers. ‘Je helpt het collectief niet, alleen jezelf. Terwijl een ramp juist vraagt om collectiviteit.’ Al vermoedt hij dat Nederlanders niet snel zo ver zullen gaan als Amerikanen dat doen.

‘Onze samenleving scoort veel minder hoog op masculiene waarden zoals het recht van de sterkste en vrij hoog op feminiene, zorgende waarden. We zijn minder geneigd om problemen op te lossen met vechten en tonen veel meer onze kwetsbaarheden.’ Ook is het misschien niet nodig om anderen te wantrouwen. ‘Er zijn veel voorbeelden die laten zien dat mensen elkaar juist altijd zullen helpen bij rampen,’ weet Dückers.

Steeds meer Nederlanders ondernemen actie

Aan de andere kant kan jezelf een beetje voorbereiden veel ellende besparen, mocht het er ooit echt op aankomen. Afgelopen tijd zijn mensen zich door de dreiging en agressie vanuit Rusland meer zorgen gaan maken, blijkt uit de halfjaarlijkse Risico- en Crisisbarometer van Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid.

Uit dezelfde barometer blijkt dat 35 procent van de inwoners zelf actie heeft ondernomen om beter voorbereid te zijn op risico’s of dreigingen. Dat is een grote stijging ten opzichte van vorig jaar, toen gaf 18 procent aan zich te hebben voorbereid. Met de folder die op de mat is gevallen, zal het aantal alleen nog maar verder stijgen.

Wat moet er in een noodpakket?

‘In het geval van een ramp zullen overheid en bedrijven snel inspringen,’ licht woordvoerder Nynke van der Zee van het ministerie van Justitie en Veiligheid toe. ‘Het gaat ons echt om die eerste dagen dat de hulpdienst nog niet bij je kan komen.

Een noodpakket bestaat uit dingen die je vaak al in huis hebt. Denk aan flessen water, lang houdbaar voedsel, kaarsen of een zaklamp en een radio om het nieuws te kunnen blijven volgen.’ Want daar zit uiteindelijk het optimum in de schaal, volgens Dückers: ‘Het beste zou zijn als iedereen zorgt voor zichzelf, maar daarbij ook oog heeft voor de naaste omgeving.’

De overheid geeft op de site Denkvooruit.nl handvatten om jezelf te redden, mochten er basisvoorzieningen zoals internet, water en stroom uitvallen.

Dit is een geupdate versie van een artikel dat eerder in Psychologie Magazine verscheen

Bronnen: A. K. Fetterman e.a., On post–apocalyptic and doomsday prepping beliefs. A new measure, its correlates, and the motivation to prep, European Journal of Personality, 2019 / N. Smith & S.N. Thomas, Doomsday prepping during the covid-19 pandemic, Frontiers in Psychology, 2021