Lucide dromen: waarom zou je je dromen willen sturen (en hoe doe je dat)?

Vliegen, veranderen in een dier, praten met een overleden dierbare, de tijd terug- of vooruitspoelen, dingen oefenen die je spannend vindt, of seks met je favoriete filmster: alles kan in een lucide droom. Tijdens zo’n droom ben je je ervan bewust dat je droomt, terwijl je wel degelijk slaapt en ondergedompeld bent in een droomomgeving die zeer realistisch aandoet. En vaak hebben lucide dromers ook nog eens controle over hun acties én de inhoud van hun dromen.

Wat is het nut van lucide dromen?

De Nederlandse neurowetenschapper Emma Peters doet aan de Universiteit van Bern onderzoek naar hoe je mensen lucide kunt laten dromen, en hoe mensen controle over die dromen kunnen krijgen. Volgens Peters kan dat behalve leuk ook heel nuttig zijn: ‘Mensen gebruiken lucide dromen als ze ergens moeite mee hebben of onzeker over zijn. Ze oefenen dan met verschillende scenario’s en kijken hoe anderen reageren.’

Spreken in het openbaar, daten of iemand waarmee je een conflict hebt confronteren – in een lucide droom kun je het in een veilige omgeving uitproberen. Van kunstenaars hoort ze dat ze het gebruiken als atelier. In een lucide droom kun je tenslotte maken wat je wilt, en als het bevalt, maak je het vervolgens in het echte leven na.

­Peters: ‘Mensen praten ook met hun overleden oma, die wist altijd raad. Of met Jezus. Ze vinden antwoorden, maar die komen vanuit henzelf. Ze zoeken naar externe kennis en krijgen die voor hun gevoel, maar uiteindelijk is het toch onbewuste kennis waar je anders misschien geen toegang toe hebt.’

Een tweede leven in lucide dromen

In extreme gevallen houden mensen er zelfs een compleet tweede (droom-)leven op na. Het lab van Peters heeft een poule van lucide dromers die als proefpersoon fungeren. Een van hun beste deelnemers leidt nu al negen jaar een tweede leven in haar lucide dromen, waarin ze een man heeft en kinderen die ze in haar dromen heeft gebaard.

Dat droomleven vindt plaats in de jaren vijftig in Bazel, waar ze haar droomhuis heeft. Overdag doet ze research naar die tijd, zodat alles klopt in haar droom en realistisch is. ‘Het is de helft van mijn leven,’ zo vertelde ze Peters. ‘Ik heb het perfecte huis en een man die me nooit verlaat.’

Onderzoekers vinden de laatste jaren steeds meer aanwijzingen voor de positieve effecten van lucide dromen: ze kunnen worden ingezet als therapie tegen nachtmerries en fobieën, voor het vinden van creatieve oplossingen voor complexe problemen, en zelfs voor het verbeteren van motorische vaardigheden, door tijdens je lucide droom bijvoorbeeld te oefenen met darten.

Lees ook: Maladaptief dagdromen: als je verslaafd bent aan je verbeelding

Zelf hoef ik niet per se een tweede gezin in Bazel erbij, één gezin in mijn wakende leven is vaak al vermoeiend genoeg. En op nachtelijke therapiesessies of darttrainingen zit ik ook niet te wachten. Wel zou ik graag weer eens een aanloopje willen nemen en vliegen als een vogel, zoals ik ooit deed in een droom, of in de DeLorean-tijdmachine stappen uit Back to the future, een van de lievelingsfilms uit mijn jeugd.

En, oké, ik zeg ook geen nee tegen een nacht rondzwerven in Tokio met Scarlett Johansson, zoals Bill Murray in Lost in translation. Maar hoe doe je dat, lucide dromen? Kan iedereen het ­leren, zelfs iemand als ik, die bijna nooit zijn dromen onthoudt?

Hoe krijg je lucide dromen?

Om te beginnen: dromen doen we allemaal, ook de mensen die zeggen dat nooit te doen. Dat zit zo: tijdens de nacht gaan we vier tot zes keer door een slaapcyclus van negentig minuten heen, van stadium 1 (lichte slaap) tot stadium 3 (diepe slaap). Na die diepe slaap komen we steeds in rem-slaap (rapid eye movement) terecht, die telkens wat langer duurt naarmate de nacht vordert.

Dromen doen we voornamelijk tijdens die remslaap, waarbij onze ogen snelle bewegingen maken achter gesloten oogleden en onze hersenactiviteit lijkt op die van een wakker persoon. Dat we dromen vaak zo slecht onthouden, heeft er vermoedelijk mee te maken dat de neurotransmitter noradrenaline en de hersenactiviteit in de prefrontale cortex tijdens droomslaap op een laag pitje staan.

‘Hoewel maar weinig mensen vaak lucide dromen, kan iedereen het leren’

Beide spelen een belangrijke rol bij de aanmaak van herinneringen. Bij het ontwaken schiet je noradrenalineniveau omhoog en wordt de prefrontale cortex weer aangeslingerd. Word je wakker tijdens een droom, dan is de kans daarom groter dat je die droom onthoudt.

Wat gebeurt er in je brein?

Dan de lucide dromen: 40 tot 60 procent van alle mensen zegt nooit lucide te dromen, 20 procent doet dat maandelijks, en slechts een klein percentage droomt meerdere keren per week lucide, of zelfs elke nacht. Tijdens zo’n lucide droom gebeurt er in ons brein iets geks.

Zo wordt onder meer de prefrontale cortex actief, een hersengebied dat normaal gesproken juist in sluimerstand staat als we slapen (en dromen). Het is betrokken bij zelfbewustzijn, bewuste beslissingen en metacognitie: kritisch reflecteren op het eigen denken (Waarom doe ik dit? Hoe ben ik hier terecht gekomen? Is dit logisch?). Dat is ook de reden dat we tijdens een normale droom niet doorhebben dat we dromen, en de onwaarschijnlijkste scenario’s voor zoete koek slikken.

Lees ook: Wat onze seksdromen betekenen

Lucide leren dromen is een proces

Hoewel maar weinig mensen vaak lucide dromen, kan iedereen het volgens Peters leren. Zelfs iemand die zei nooit te dromen, had in haar slaaplaboratorium al bij zijn eerste bezoek meteen meerdere lucide momenten in zijn droom. Omdat ik vertel dat het mij zelf ook wel wat lijkt, krijg ik een maand voor ons interview huiswerk mee: een stappenplan om zelf lucide te dromen (zie kader onderaan dit artikel).

Wat ik al snel merk, is dat ik vaker mijn dromen onthoud. En nog voor het interview is het raak: Ik ben in een berghut en daar is een vrouw die erg overstuur is. Niemand weet dat ze daar is. Ik neem via een radio contact op met hulpdiensten, maar hoor onverstaanbaar gebrabbel.

‘Bij een pre-lucide droom constateer je wel dat iets niet klopt, maar droom je daarna gewoon verder’

Ze moeten in ieder geval weten waar ze is, bedenk ik, maar ik weet niet hoe de berghut heet. Dan zeg ik opeens: ‘We zijn in de Chiemjochhutte, over’. En meteen daarna denk ik: dat is niet zo, maar dat maakt niet uit, want dit is maar een droom. Ik droom! Voordat ik er verder iets mee kan, word ik wakker.

Peters: ‘Je hebt al heel wat stappen gezet. Bij een pre-lucide droom constateer je wel dat iets niet klopt, maar droom je daarna gewoon verder. Bij jou ging de knop echt om: dit is een droom.’ Dat ik vervolgens meteen wakker werd, is volgens ­Peters een beginnerskwaal: ‘Door je enthousiasme dat het gelukt is, schiet je fysiologische opwinding omhoog, waardoor je ontwaakt.’

Als het eenmaal is gelukt om lucide te worden en in de droom te blijven, is de volgende stap controle krijgen over je droom, zegt ze. Dat kan onder meer door in de droom je ogen dicht te doen en een nieuwe setting te visualiseren voordat je ze weer opendoet.

En met je eigen acties kun je ook de droom beïnvloeden: wie wil zweven of vliegen, doet er bijvoorbeeld goed aan om van grote hoogte naar beneden te springen (doe dit alleen als je je realitychecks hebt gedaan en écht zeker weet dat je droomt!). Het is ook een goed idee om vragen te stellen aan droomkarakters, ze opdrachten te geven, of ze aan te stellen als gids.

Mocht het mij in een lucide droom ooit lukken om in Tokio te belanden met Scarlett, dan kom ik er op die manier misschien toch achter wat Bill Murray in vredesnaam in haar oor fluisterde aan het eind van de film.

Lees ook: Kun je met een droommasker je dromen sturen?

Bronnen, o.a.: C. Bonamino & E. Peters, Lucid dream control (…), ­Directions, 2025 / Z. Zhunusova e.a., Overcoming phobias by lucid dreaming, Psychology of Consciousness: Theory, Research, and Practice, 2024