De klimaatramp, oorlogen, angstaanjagende politieke ontwikkelingen, mensenrechten waaraan wordt getornd: veel mensen voelen meer dan ooit de noodzaak om te demonstreren, snelwegen te bezetten, online actie te voeren of zich anderszins uit te spreken.
Waarom activisme wrevel oproept
Activisten worden vaak arrogant of schreeuwerig gevonden, ook (of juist) als ze gelijk hebben. Op de...
Maar wat als de crises in de wereld alleen maar heviger worden en je het idee krijgt dat er toch niemand naar je luistert? Dan kan activisme te veel worden. Als activist loop je het risico ten prooi te vallen aan wat door onderzoekers activism fatigue wordt genoemd – een voorloper van de activisten-burn-out.
De symptomen – apathie, fysieke en emotionele uitputting en een gevoel van zinloosheid – maken dat mensen dan een pauze nemen van actievoeren, of zelfs helemaal afhaken.
Manu Busschots is klimaatpsycholoog, coach en trainer. Hij startte de Stichting KlimaatGesprekken en de Deep Change Academy en schreef het boek Van duurzaamheid naar deep change. Regelmatig spreekt hij tijdens trainingen en coachingsessies activisten die moeite hebben om ‘de moed erin te houden’. Busschots ziet drie oorzaken voor vermoeidheid of een burn-out bij activisten.
Zo ontstaat een activisten-burn-out
1. Stress en heel veel inspanning, naast het gewone leven
De Amerikaanse sociaal psycholoog Christina Maslach schreef een boek over de activisten-burn-out: Overcoming burn-out. Activisten zien de noodzaak om iets te doen aan de onrechtvaardigheid in de wereld. Dat motiveert hen, maar dat sterke gevoel kan er ook toe leiden dat ze over hun grenzen heen gaan, schrijft ze. Bevlogen als ze zijn, blijven ze maar doorgaan, tot ze het niet meer kunnen opbrengen.
Activisme kost veel tijd en vooral veel energie, ziet ook klimaatpsycholoog Manu Busschots. ‘Het merendeel van de activisten komt in verzet náást hun baan en gezin. Ze gaan bijvoorbeeld in de weekenden naar een demonstatie en organiseren protesten in hun vrije tijd. Het is moeilijk om er niet door opgeslokt te raken.
In de tijd die normaal gesproken bedoeld is om te relaxen, span je je in. Op die manier blijf je dus ‘aanstaan’. Wie zich voortdurend opwindt over zaken als de klimaatcrisis en onrecht, staat ook continu onder spanning. Dat kan op een gegeven moment tot vermoeidheid en zelfs uitputting leiden.’
2. De inzet is hoog, en het is nooit genoeg
De Amerikaanse socioloog Paul Gorski deed bij de George Mason University meerdere onderzoeken naar het fenomeen activisten-burn-out. Niet zozeer naar hoe vaak het voorkomt (daarover is weinig bekend), maar wel naar hoe het kan ontstaan.
Hij interviewde activisten die ermee kampten, zoals antiracisme-demonstranten. Zij bleken het als een persoonlijke én zwaarwegende verantwoordelijkheid te zien om ‘racisme uit te bannen’. Volgens Gorski kan het voor jezelf stellen van zulke grote doelen vermoeidheid of een burn-out in de hand werken.
Het is nogal een taak, racisme de wereld uit helpen. Juist de veelomvattendheid daarvan kan activisten flink in de weg zitten, merkt ook Busschots. ‘Veel mensen worstelen met de vraag: doe ik wel genoeg? Vaak vinden ze zelf van niet.
Pak aan wat je dwarszit
Minder stress, ander werk, meer zingeving of iets anders waarbij je wel een duwtje in de rug kunt gebruiken? Een coach helpt je om sneller je doelen te bereiken.
Je kunt een demonstratie organiseren waar 80.000 mensen op afkomen, maar als er daarna niks concreets verandert, kun je denken: ik moet er eentje organiseren waar minstens 100.000 mensen op afkomen. De grootsheid van het thema waarvoor je strijdt, maakt dat activisme veel energie kost, terwijl je toch het gevoel blijft houden dat je tekortschiet.’
3. Grote inspanning, weinig erkenning
Activisten zien meestal niet snel resultaat van hun werk. Sterker nog: de laatste tijd krijgen ze ‘slecht nieuws op slecht nieuws’, aldus Busschots. De PVV die in Nederland de grootste partij werd, de herverkiezing van Donald Trump in de Verenigde Staten, klimaatdoelen die op de schop gaan, diversiteitsbeleid dat wordt afgeschaft: wie strijdt voor rechtvaardigheid krijgt veel klappen te verwerken.
Busschots: ‘Het slechte nieuws komt dagelijks onze kant op. En er zijn meer acties en demonstraties die weinig effect hebben, dan campagnes die wél voor concrete veranderingen zorgen. De combinatie van al het slechte nieuws, bijvoorbeeld over klimaatverandering, met het feit dat activisten het gevoel hebben dat er weinig vooruitgang wordt geboekt, leidt tot uitputting, het gevoel dat je murw gebeukt bent.
Wat ook niet helpt is dat mensen doorgaans weinig erkenning krijgen voor hun actiebereidheid. Activisten die zich uitlaten over hun activisme op social media, krijgen daarop vaak heel negatieve reacties. Ook tijdens demonstraties worden mensen uitgescholden en zelfs bedreigd.
Busschots: ‘Vergelijk het met iemand die zich in z’n vrije tijd inspant als vrijwilliger, bijvoorbeeld voor een sportvereniging of om ouderen te helpen. Die krijgt complimenten en waardering. Dat staat in schril contrast tot wat de activist krijgt, namelijk: weinig zichtbaar resultaat, een bak kritiek en zelfs vijandigheid.’
Tijd voor wat afstand
Gelukkig, zegt Busschots, kunnen veel activisten het negatieve nieuws en de kritiek goed verwerken. ‘Wat hen helpt is hun netwerk van gelijkgestemden: de andere activisten die ze om zich heen hebben. Ze krijgen energie van het feit dat ze bij een groep horen die zich gezamenlijk voor een doel inzet.’
Toch kan het gebeuren dat ze ondanks dat netwerk last krijgen van activism fatigue, vervolgt hij. ‘Wat ik in mijn werk zie, en ook blijkt uit onderzoek over overbelasting en burn-out, is dat dit begint met het verlies van vertrouwen, soms gecombineerd met boosheid, teleurstelling en ontgoocheling.
Op een gegeven moment overheerst het wantrouwen; je verliest het vertrouwen in de politiek en het bedrijfsleven omdat je geen verandering ziet. Dat verlies van vertrouwen kan zich uitbreiden naar anderen. Reacties uit je omgeving kunnen daaraan bijdragen.
Als je aan vrienden vraagt of ze meegaan naar een demonstratie, en het antwoord is keer op keer nee, kan dat tot vervreemding en eenzaamheid leiden. Je voelt je weinig gesteund, en het gevoel dat ‘het toch allemaal geen zin heeft’ gaat overheersen.
Ik zie dan dat mensen voor zichzelf kiezen: ze komen niet meer naar bijeenkomsten, gaan niet meer demonstreren. ‘Ik kan het even niet meer aan,’ hoor ik dan.’
Afstand nemen kan volgens Busschots goed werken. ‘Zelden ontaardt de vermoeidheid in een echte burn-out, mits mensen er tijdig voor kiezen hun activisme op een laag pitje te zetten.’
Hoe kunnen activisten voorkomen dat het zover komt? Busschots geeft vaak als tip: praat over je twijfels en negatieve gevoelens met andere activisten. ‘Als je dat netwerk goed inzet, voel je je sterker.’ Er zijn plekken waar je als activist kunt opladen, met elkaar en met professionele begeleiding.
Zo is er de Klimaatvrijplaats. Activisten die zich volop inzetten om klimaatverandering tegen te gaan, maar daar mentaal aan onderdoor dreigen te gaan, kunnen er deelnemen aan gesprekken. Busschots is een van de professionals die bij die gesprekken is betrokken.
Ook zijn er bewegingen waar veel aandacht is voor het welzijn van actievoerders. Een protestbeweging als Extinction Rebellion besteedt veel aandacht aan een ‘regeneratieve cultuur’. Er zijn coaches en vertrouwenspersonen beschikbaar en na elk protest is er een debrief waarbij activisten hun ervaringen delen.
Ook zijn er bijeenkomsten waarop samen wordt gegeten of film gekeken.Een ander advies van Busschots: ‘Probeer een tijd minder nieuws tot je te nemen, als je merkt dat je het niet meer aankunt. En ga zeker voorlopig van social media af: de negatieve reacties die je daar te verstouwen krijgt als je aangeeft je in te zetten voor antiracisme, vrouwenrechten of tegen klimaatverandering, doen je zeker geen goed.’
En, heel belangrijk: neem tijd voor ontspanning. ‘Activisten gaan vaak maar door, in de avonduren, in de weekenden – dingen regelen, hun mening uiten, demonstreren. Mensen die zich het leed van de wereld aantrekken, zijn geneigd om zichzelf weg te cijferen. Maar dan brand je op. Ik merk dat veel mensen het nodig hebben om te horen: je mág voor jezelf kiezen.’
