Hilde van den Bulck, hoogleraar communicatie aan Drexel University in Philadelphia, ziet zichzelf nog staan, bij een concert van Bruce Springsteen, tien jaar geleden. Bij het nummer The River zag ze mannen, ‘volwassenen, hè’ huilen. Het bevestigde wat Van den Bulck door eigen onderzoek eigenlijk al wist: aan fan zijn hangt geen leeftijd. En van wie of waarvan je fan bent, kan je hele leven lang belangrijk blijven. ‘Dat heeft iets hartverwarmends.’
Waarom het belangrijk is om een inspirerende held als rolmodel te hebben
Bijna iedereen heeft een lichtend voorbeeld, of het nu vliegende vedettes zijn als Superman en Mega ...
Iedereen is wel ergens fan van
De reputatie van fans heeft in de wetenschap een flinke evolutie doorgemaakt, zag Van den Bulck. ‘Fans werden tot in de jaren tachtig als raar gezien, als abnormaal. Maar het betekent simpelweg dat je extra aandacht hebt voor iets of iemand en daar een band mee opbouwt. Het hoeft geen popster te zijn, het kan ook sport zijn, een serie, merk, stad, wijk, club, schrijver… Eigenlijk is iedereen wel fan van iets of iemand.’ Het is overigens ook niets nieuws: fandom is terug te voeren tot de Romeinen, die voor elk gevecht hun favoriete gladiator uitkozen.
Fandom als bron van kracht en troost
Van den Bulck noemt fanschap ‘een fantastisch fenomeen’. ‘Fans kunnen gewoon rationele mensen zijn, maar de band die ze hebben met dat waarvan ze fan zijn, is emotioneel. Dus als je ergens fan van bent, heb je iets gevonden dat jou blij kan maken, en kan troosten in moeilijke tijden.’ Bovendien weten we uit onderzoek dat fans actief, creatief en sociaal zijn, zo stelt Nicolle Lamerichs, onderzoeker van fancultuur aan de Hogeschool Utrecht en auteur van Leven als een fan. ‘Ze halen inspiratie uit het fan-zijn, maken liedjes, schrijven erover. Ze voelen zich minder eenzaam omdat ze ergens bij horen. Fan-zijn geeft daarom ook zelfvertrouwen.’
Online community’s en onderlinge strijd
Ook zijn fans in staat om hechte gemeenschappen op te bouwen – op social media zijn duizenden online community’s te vinden, weet Lamerichs. Overigens kleven daar ook nadelen aan. ‘De concurrentie aldaar kan ‘nogal heftig’ zijn, zegt Van den Bulck: ‘Ik heb mensen gezien die op onvriendelijke toon tegen elkaar opboden wie vaker naar Taylor Swift is geweest.’ Dat onderschrijft ook meteen een van Lamerichs’ bevindingen: ‘Fans vormen niet één groep, het is een globale beweging met verschillende subgroepen. Binnen de Star Trekcultuur, bijvoorbeeld, heb je al zó veel splinterfracties.’
Eenzijdige band
Daarnaast zijn er verschillende redenen waarom mensen fan zijn, zo ontdekte Van den Bulck in haar onderzoek onder fans van schlagerzangers. ‘De een had een crush op de zanger, de ander vindt de muziek leuk, weer een ander de feestjes.’Ook zijn er gradaties – en ja, er kan iets obsessiefs in schuilen, al komt dat volgens beide experts ‘niet vaak voor’. Van den Bulck: ‘Als je je gezicht verbouwt om op je idool te lijken, dan heeft dat vooral met andere problematiek te maken.
Het slaat door zodra iets je functioneren belemmert, je gezondheid in gevaar brengt. Alleen zie je heel vaak dat mensen die ergens in doorslaan, al onderliggende, andere psychische problemen hebben, en dat het extreme fanschap daar een uiting van is.’ Maar, geeft ze toe: die zogenoemde ‘parasociale relatie’ – de fan weet álles van Britney Spears en zij weet niet van jouw bestaan – heeft ook wel iets irrationeels. ‘Dat verklaart ook de verheerlijking van celebrity’s die vroeg sterven. Diana blijft altijd die mooie prinses.’ //
Bronnen o.a.: N. Lamerichs, Productive fandom: intermediality and affective reception in fan cultures, Proefschrift Maastricht University, 2014 / H. van den Bulck, J van Gorp, Eternal fandom, Popular Communication, 2011 / N. Claessens, H. Van den Bulck, Parasocial relationships with audiences’ favorite celebrities, Communications, 2015
