7 irritante types en de spiegel die ze je voorhouden

Een collega die het altijd beter weet, die vriendin die chronisch te laat komt of een tante die de wereld voortdurend door een negatieve bril bekijkt. We ergeren ons allemaal wel aan iemand. Onderzoek door het Amerikaanse Elmhurst College laat zien dat vrijwel iedereen minstens vier van dit soort ‘lastpakken’ in zijn omgeving kent. En hoewel ze ons flink wat energie kunnen kosten, geven ze ons ook een kans om onszelf beter te leren kennen – mits we bereid zijn in die spiegel te kijken.

Wat vinden we precies irritant?

We zijn vooral allergisch voor opdringerig, onwelkom gedrag van anderen, zoals bevelen uitdelen (‘Haal eens koffie voor me’) of kritiek die is verpakt als compliment of vraag (‘Dat ga je toch niet opeten?’). Dat ontdekte hoogleraar Michael Cunningham in onderzoek naar ‘sociale allergenen’. Meestal is zulk gedrag niet slecht bedoeld, maar vinden we het wel ergerlijk. En: misschien zegt het ook wel iets over jezelf.

Andermans gedrag confronteert ons met eigenschappen die we zelf missen of onderdrukken, maar die ons goed van pas zouden kunnen komen, stelt de Nederlandse managementcoach Daniel Ofman in een artikel dat eerder in Psychologie Magazine verscheen. Dit zijn een aantal voorbeelden van irritante types, afkomstig uit de cursussen die trainer en auteur van het boek Relaxed omgaan met lastige types Bert van Dijk al jarenlang geeft over relaxed omgaan met lastige mensen. Hier lees je welke spiegel ze je voorhouden. Plus: hoe je adequaat op ze kunt reageren.

1. De betweter

Laat geen kans onbenut om zijn kennis te etaleren. Plaatst zichzelf in de rol van leraar en de ander in die van leerling. Staat vaak niet open voor de ideeën en opvattingen van anderen.

Last van zo iemand? Dit zegt het over jezelf: Een allergie voor betweters betekent vaak dat je zelf beschikt over de kernkwaliteit bescheidenheid. Je valkuil is dan: jezelf, je kennis en kunde afzwakken. Je uitdaging: jezelf en alles waar je goed in bent meer en met zelfvertrouwen te laten zien.

Gebruiksaanwijzing voor dit type: De kernkwaliteit van betweters is stelligheid. Daardoor kunnen ze vaak anderen moeiteloos overtuigen. Om je minder aan hen te ergeren, helpt het om te kijken naar wat je op dat vlak van hen kunt leren. Wil je de relatie met de betweter in kwestie goed houden, dan kun je hem het plezier gunnen om zijn kennis tentoon te spreiden en ga je daarna over op een ander onderwerp. Of je bedankt hem voor zijn inbreng en voegt er je eigen ideeën aan toe, bijvoorbeeld op het werk.

Is de relatie minder belangrijk voor je en wil je graag je punt maken, dan kun je in discussie gaan. Als het gaat om onderwerpen waar je zelf deskundig in bent en je niet in de leerlingrol geduwd wilt worden, kan dat een prima keuze zijn.

2. De fysiekegrensoverschrijder

Van een tante die natte zoenen geeft en de collega die altijd te dichtbij komt staan, tot een vriendin die je in een gesprek voortdurend aanraakt. Dit type gaat daarmee voor sommige mensen over een lichamelijke grens, wat ze onprettig vinden.

Last van zo iemand? Dit zegt het over jezelf: Ben je allergisch voor dit gedrag, dan is het mogelijk dat je over een van de volgende kernkwaliteiten beschikt. Behoedzaamheid, met als valkuil: te voorzichtig zijn, en als uitdaging: spontaner zijn. Soberheid, met als valkuil: afstandelijkheid, en als uitdaging: kameraadschappelijker zijn. Of fijngevoeligheid, met als valkuil: overgevoeligheid, en als uitdaging: in sommige situaties je gevoeligheid bewust even aan de kant zetten.

Gebruiksaanwijzing voor dit type: De meeste mensen weten dat deze types het goed bedoelen en dat ze zich gedragen vanuit de kwaliteiten hartelijkheid en jovialiteit. Maar vind je die lichamelijke nabijheid zelf echt niet fijn, geef dan je grenzen aan, op een sympathieke maar duidelijke manier. Waarschuw zoeners dat je niet gaat zoenen en houd je arm stijf gestrekt terwijl je ze een hand geeft.

Tegen mensen die je ongevraagd aanraken of die te dicht in je persoonlijke ruimte komen, kun je vriendelijk zeggen dat je dat niet prettig vindt en een stapje achteruitzetten. Vaak hebben we het idee dat zoiets onaardig is. Dat is het beslist niet, want je doet niets ten nadele van de ander.

Lees ook: Knagen, smakken en gillen: waarom sommige geluiden ons tot waanzin drijven

3. Het eeuwige slachtoffer

Heeft elke keer dat je hem spreekt een nieuw verhaal over pech, ongeluk en de wereld die tegen hem is. Wekt in het begin je medelijden op; maar na een tijdje besef je dat zijn situatie best oké is, en dat zijn interpretatie van de situatie het probleem is.

Last van zo iemand? Dit zegt het over jezelf: Je bent allergisch voor passiviteit en slachtofferschap wanneer je eigen kernkwaliteit daadkracht is. Je mogelijke valkuilen zijn dan: ongeduldig en te direct zijn. Je uitdagingen: geduld oefenen en wat tactvoller te werk gaan.

Gebruiksaanwijzing voor dit type: Het kan moeilijk zijn om de achterliggende kwaliteit te zien van ‘eeuwige slachtoffers’. Toch is dat vaak een zekere lankmoedigheid: ze zijn goed in geduldig accepteren. Bedenk ook dat ze die problemen niet zelf willen, maar dat ze bijvoorbeeld van kleins af aan geleerd hebben dat de slachtofferrol hun aandacht oplevert, of doordat ze niet geleerd hebben wat ze aanmoeten met de rol van gelukkig of succesvol mens.

Weersta wel de verleiding om zo iemand te gaan bijstaan met advies of praktische hulp. Meestal zijn ze niet op zoek naar oplossingen, maar naar erkenning. Geef ze die met iets als ‘O, wat vervelend’ en ga kort in op hun verhaal. Ook voor hen geldt: als ze je te veel energie kosten, moet je maken dat je wegkomt.

4. De narcistische prater

Heeft de neiging om elk gesprek over zichzelf te laten gaan. Houdt ervan lange monologen af te steken. Gaat er nauwelijks op in als iemand anders iets vertelt, of valt diegene in de rede om zijn eigen verhaal te beginnen – en dat is dan natuurlijk sterker, leuker, erger.

Last van zo iemand? Dit zegt het over jezelf: Veel mensen vinden de narcistische prater (officieel: de ‘conversationele narcist’) een vervelend type. Maar je vindt hem extra ergerlijk als je zelf de kernkwaliteiten consideratie en verbinding bezit. Je valkuil: anderen te veel ruimte geven en jezelf wegcijferen. Je uitdaging: leren om meer ruimte in te nemen of jezelf wat meer op de voorgrond te plaatsen.

Gebruiksaanwijzing voor dit type: Probeer om een andere bril op te zetten en te beseffen dat deze types het niet opzettelijk doen. Misschien is hun kwaliteit wel enthousiasme of passie en zijn ze in de ban van hun eigen emoties of verhaal. Daardoor zijn ze bezig met hun eigen behoeften en niet die van jou. Door dat in gedachten te houden kun je op een meer relaxte manier vragen om wat je nodig hebt, bijvoorbeeld een luisterend oor of wat medeleven.

Bij de extreme variant van dit type kun je je ervan afmaken met dooddoeners als ‘Goh’ of ‘Da’s ook wat’. Onverbeterlijke narcistische praters slorpen namelijk veel energie; voor je eigen welzijn poeier je ze zo snel mogelijk af.

Ook interessant: Fatal attractions: waarom je je nu ergert aan dat waarvoor je viel

5. De negatieveling

Heeft altijd iets aan te merken op anderen, op een situatie of op andermans ideeën. Klaagt vaak, ziet voortdurend beren op de weg en heeft een pessimistische kijk op het leven. Als je te lang in zijn buurt bent, voel je je energie weglekken.

Last van zo iemand? Dit zegt het over jezelf: Je bent allergisch voor negativiteit wanneer je zelf de kernkwaliteiten enthousiasme, optimisme en positiviteit bezit. Je eigen valkuil, oftewel doorgeschoten kwaliteit, is in dat geval: gebrek aan realisme of nuance. Je uitdaging is dan: een wat meer realistische of gezond-kritische blik ontwikkelen.

Gebruiksaanwijzing voor dit type: Probeer eerst te kijken naar de achterliggende kwaliteiten van de negatieveling in kwestie: hij of zij kijkt misschien ver vooruit, legt de lat hoog, heeft oog voor detail. Blijf je je ergeren, dan is de tweede optie nieuwsgierig doorvragen: wat maakt dat jij daartegen bent? Waarom zie je dat zo negatief in? Die persoonlijke aandacht beweegt de ander meestal tot wat meer zachtheid. Een derde optie is grenzen stellen: je vertelt de negatieveling wat zijn uitlatingen met je doen en vraagt hem wat positiever te zijn.

6. De baas

Spreekt vaak gebiedende en zelfs neerbuigende taal. Ziet het leven als een wedstrijd en anderen als concurrenten. Gaat met die anderen om op een directe, ongeduldige en weinig empathische manier. Aanvaardt geen kritiek.

Last van zo iemand? Dit zegt het over jezelf: Je bent allergisch voor autoritaire of dominante types wanneer je zelfstandigheid en onafhankelijkheid als kernkwaliteiten hebt. Je valkuil daarbij: alles zelf willen doen. Je uitdaging: sneller om hulp vragen of delegeren. Je bent allergisch voor de voortvarendheid van een bazig type wanneer je zelf analytisch bent ingesteld en liever wat langer nadenkt. Je valkuil is dan: eeuwig twijfelen. Je uitdaging: sneller in actie komen.

Gebruiksaanwijzing voor dit type: Houd in je achterhoofd dat bazige types ook goede kanten hebben: het zijn vaak doeners en goede beslissers. Ze zijn meestal ook eerlijk en rechtuit. Boos worden of je irritatie tonen is geen goed idee. Je komt dan in een strijd terecht die je meestal niet wint doordat de dominante persoon meer ‘vechtervaring’ heeft. En omdat een bazig type meestal niet zo sensitief is, helpt wijzen op je gevoelens ook niet altijd.

Wat wel werkt, is communiceren in korte, duidelijke boodschappen: ‘Ik zie het zo, om die en die redenen’ of ‘We hebben afgesproken dat…’ Let ook op je houding: in het gezelschap van dominante mensen maken anderen zich vaak kleiner. Probeer om dat zelf niet te doen en behoud zo de controle.

7. De onbetrouwbare

Doet beloftes die hij niet nakomt. De collega die structureel te laat komt, de vrienden die beloven te bellen en het niet doen, je partner die afgesproken klusjes voor zich uit schuift. Dat geeft je het gevoel dat er onzorgvuldig met je wordt omgegaan.

Last van zo iemand? Dit zegt het over jezelf: Ben je allergisch voor onbetrouwbaarheid, dan ben je zelf vaak zorgvuldig, standvastig en wél betrouwbaar. Je valkuil: te sterk vasthouden aan afspraken, wat je weinig buigzaam en soms zelfs rigide maakt. Je uitdaging: wat meer souplesse en meegaandheid ontwikkelen.

Gebruiksaanwijzing voor dit type: Vaak zit er geen kwade wil achter de daden van onbetrouwbare types. Ze staan meestal flexibel in het leven en zouden het ook niet erg vinden als je zelf te laat kwam of een afspraak niet nakwam.

Heb je er echt last van, dan kun je dat gewoon zeggen. Vraag wel eerst wat er precies gebeurd is; zo vermijd je dat je verkeerde conclusies trekt. Vertel vervolgens wat het gevoelsmatig met je doet, vraag of de ander zich dat kan voorstellen, en leg uit welke concrete gevolgen het gedrag voor je heeft. Vraag hem of haar ten slotte: kun je dit voortaan anders doen?

Lees ook: Schaduwwerk: wat je kunt leren van je donkere kanten

Eerder verschenen in Psychologie Magazine.