Hoe boeken kunnen helen: dit is de kracht van bibliotherapie
Boeken kunnen meer doen dan alleen vermaken – ze kunnen ook helen. Uit onderzoek naar bibliotherapie blijkt dat lezers zich herkennen in verhalen en personages, waardoor ze zich minder alleen voelen en hun gevoelens beter begrijpen.
Je herkennen in verhalen
Schrijvers willen met hun boek vaak anderen helpen, maar lukt dat ook? Studies naar bibliotherapie, zoals het wordt genoemd, wijzen wel in die richting.
Mensen die boeken of verhalen lezen over personages die in eenzelfde situatie zitten als zijzelf, voelen zich gesterkt en minder alleen, stelde onderwijspsycholoog Caroline Shrodes aan de universiteit van Californië al in de jaren ’50.
Dat proces verloopt in drie stappen: eerst herken je jezelf in het boekpersonage (identificatie), daarna komen onderdrukte gevoelens naar boven (catharsis). De laatste stap is dat je je realiseert dat je niet de enige bent die zich zo voelt (inzicht). Dat heeft een positief effect op je mentale gezondheid.
Boeken helpen kinderen van hun angst af
Bibliotherapie wordt met name met succes toegepast bij kinderen. Zo blijkt uit onderzoek dat het kinderen helpt bij het overwinnen van hun angsten, ook heel concrete zoals voor het donker of voor honden. Daarnaast kan het hun omgang met een broertje of zusje met bijvoorbeeld autisme verbeteren.
‘Het werkt feitelijk op dezelfde manier als cognitieve gedragstherapie,’ vertelt Paul Montgomery-Marks, hoogleraar sociale interventie aan de universiteit van Birmingham. ‘Kinderen herkennen zichzelf en mensen in hun omgeving in de boekpersonages. Daardoor gaan ze hun eigen gedachten, gevoelens en gedrag overdenken en vervangen voor meer helpende varianten.’
Het werkt volgens hem het beste als er een therapeut of begeleider bij is die de juiste vragen over het boek stelt. Al is er nog veel onbekend, want het aantal studies naar bibliotherapie is klein en uitgevoerd met weinig deelnemers.
Een boek is geen medicijn, maar het kan je wel helpen
‘We moeten ook geen grote effecten verwachten; een boek is geen medicijn,’ stelt Montgomery. ‘En veel hangt van de kwaliteit van het verhaal af en of kinderen zich er goed in kunnen inleven.’ Maar boeken hebben zeker de potentie om kinderen te helpen blijkt uit zijn onderzoek. Alleen al omdat ze goed beschikbaar zijn, bijvoorbeeld in bibliotheken.
‘Ze kunnen wellicht helpen te voorkomen dat moeilijkheden uitgroeien tot grote problemen waarvoor ze in therapie moeten. Zo kunnen kinderen via boeken leren hoe ze met pesten kunnen omgaan of hoe belangrijk goed slapen is’, zegt Montgmomery.
Bronnen: C. Shrodes, Bibliotherapy. The Reading teacher, 1955 / S.R. Radtke e.a., Bibliotherapy for specific phobias of dogs in young children. A pilot study, Journal of Child and Family Studies, 2022 / P. Montgomery en K. Maunders, The effectiveness of creative bibliotherapy for internalizing, externalizing, and prosocial behaviors in children: A systematic review, Children and Youth Services Review, 2015
Dit zijn boeken die kunnen helpen
Deze schrijvers schreven verhalen over hun eigen jeugdervaringen:
- Lampje: Annet Schaap schrijft over een kind dat geboren is in een vreemd element en zich verloren voelt.
- Elin: Milouska Meulens’ verhaal gaat over hoe je kunt aarden in een nieuw land en hoe je leert leven in een wereld zonder vader. In dit verhaal spelen kinderen van kleur een rol.
- Spijt: Carry Slee schrijft over een jongen die gepest wordt en waarbij de thuissituatie verstikkend is.
- Jakob en de zeven gevaren: Jacques Vriens’ verhaal gaat over een jongen die zijn angsten overwint.
- Hoe overleef ik zonder liefde?: Francine Oomen schrijft over vriendschap, pesten, homoseksualiteit, seksueel misbruik en zelfvertrouwen.
Lees verder: Schrijven als therapie: hoe 5 schrijvers hun pijn op papier zetten
Andere bibliotherapie-tips:
- Jij mag alles zijn: Griet op de Beeck schrijft hoe het is om op te groeien met een moeder die het leven als zeer zwaar ervaart.
- Zondagsleven: In het boek van Judith Visser gaat de hoofdpersonage, die autisme heeft, op zoek naar een veilige en overzichtelijke wereld.
- Mijn vaders hand: Bart Chabots boek gaat over mishandeling en miskenning in de jeugd.
- Ik ben een eiland: Tamsin Calidas schrijft over hoe het voelt om je eenzaam en niet begrepen te voelen.
- Uit de kluwen: Anne van der Kaaden-Bouman schrijft over een onveilige gezinssituatie en de weg terugvinden naar god en jezelf.
Omdat boeken zoveel voor ons mentale welzijn kunnen betekenen, heeft Psychologie Magazine een samenwerking met Kobo, waar je deze en heel veel andere boeken kunt lezen. Bij een jaarabonnement op Psychologie Magazine ontvang je nu tijdelijk de Kobo Clara Colour e-reader cadeau.
