Morbide nieuwsgierigheid: waarom kijken we zo graag naar misdaadseries (en wat is de keerzijde)?
Onze interesse in misdaadverhalen, ook wel morbide nieuwsgierigheid genoemd, heeft een functie, wijst onderzoek uit. Enge en gewelddadige verhalen en/of beelden helpen ons een realistischer idee te krijgen van mogelijk gevaar.
Kijkend en luisterend kunnen we op een veilige manier verschillende scenario’s aftasten en overwegen wat die met ons doen. Daaruit zou je kunnen concluderen dat misdaadmedia je een veiliger gevoel geven. Je bent immers supergoed voorbereid.
Is dat angstgevoel wel reeël?
Toch zijn er ook onderzoekers die zien dat al die podcasts en programma’s juist angstig maken. Zo toonde Kathleen Custers, onderzoeker aan de universiteit van Leuven, aan dat vrouwen die verslingerd zijn aan crimeseries het risico dat ze slachtoffer worden van seksueel geweld veel hoger inschatten dan vrouwen die dat niet doen.
Als je veel CSI-achtige series kijkt, aldus Custers, heb je die beelden paraat en stijgt je angstgevoel. Die angst staat vaak haaks op de realiteit. Uit Custers’ studie blijkt een duidelijke scheefgroei in de perceptie van de deelnemers.
Door de vaak zeer gewelddadige verhalen, zegt ze, krijgen we schrik voor de ‘verkeerde’ gevaren. Je wordt bijvoorbeeld angstig voor ontvoering, maar de kans dat je betrokken raakt bij een verkeersongeluk is vele malen groter.
Wat als we minder met geweld geconfronteerd worden?
‘Juist in samenlevingen waarin mensen minder aan daadwerkelijk geweld worden blootgesteld, is de angst voor geweld het grootst,’ zegt hoogleraar Geweld en Interventies Marieke Liem. Over die ‘geweldsparadox’ schreef ze met misdaadjournalist Gerlof Leistra het boek Mythen over moord.
Op basis van een grondige analyse van ruim vijfduizend gevallen van moord en doodslag sinds 1992 komen de auteurs tot de conclusie dat het aantal jaarlijkse moorden in ons land de aflopen decennia niet is gestegen, maar juist gestaag is gedaald.
‘Onze interpretatie van wat geweld is, verandert als we minder met geweld geconfronteerd worden’
Dat we toch bang zijn, komt voor een deel omdat onze interpretatie van wat geweld is, verandert als we minder met geweld geconfronteerd worden. Liem: ‘Een term als micro-agressie kennen ze in landen met hoge geweldcijfers bijvoorbeeld helemaal niet.’ Maar ook media, die zich nadrukkelijk op uitzonderingen richten, spelen een rol in de beeldvorming.
‘In landen als Zuid-Afrika en El Salvador, waar geweld veel vaker voorkomt, is er minder berichtgeving over. Maar in Nederland, waar moordzaken relatief weinig voorkomen, kunnen media er uitgebreid bij stilstaan. En als er veel aandacht is voor een bizarre zaak, krijgen mensen de indruk dat dergelijk geweld aan de orde van de dag is.’
Maken crimeseries ons angstiger?
Maar word je nu wel of niet angstiger van al die coldcasereconstructies en crimeseries? Studies naar de relatie tussen media en ons welzijn en gedrag spreken elkaar tegen, beaamt mediawetenschapper Jan Van den Bulck.
‘Sinds de jaren tachtig realiseert mijn vakgebied zich steeds meer dat als twee mensen naar hetzelfde kijken zij niet noodzakelijkerwijs hetzelfde zien. De een geniet tijdens een actiefilm van de explosies en vechtscènes, terwijl de ander focust op het onderliggende verhaal van de held die iemand probeert te redden. Onze relatie tot media is vooral heel persoonlijk.’ En de manier waarop jij reageert op wat je hoort en ziet is dat dus ook.
Bronnen: K. Custers, The cultivation of fear of sexual violence in women. Processes and moderators of the relationship between television and fear, Sage Journals, 2012 / E. Niehoff, e.a., To know, to feel, to share? Exploring the motives that drive curiosity for negative content, Current Opinion in Behavioral Sciences, 2020 / M. Liem, e.a., Mythen over moord, Balans, 2024
