Zo ziet ADHD eruit bij vrouwen: ‘ADHD verandert met je hormonen mee’

Waarom ontdekken vrouwen doorgaans later dan mannen dat ze ADHD hebben?

Maxime de Jong: ‘Bij vrouwen wordt ADHD gemiddeld vier jaar later gediagnostiseerd. Dat komt doordat vrouwen het vaak weten te maskeren, en doordat ADHD bij hen minder snel herkend wordt vanwege het stereotype beeld dat we ervan hebben. Soms zijn vrouwen bij de diagnose al 40, 50 jaar of ouder en hebben ze al die tijd moeten leven met het gevoel van: waarom lukt het mij niet? Ik doe zo mijn best. Ze probeerden al die tijd heel hard om geen flapuit te zijn, op tijd te komen, hun sleutels niet kwijt te raken… Zonder succes. Dat deed veel met hun zelfbeeld en zelfvertrouwen.’

Hoezo?

‘Ze hadden het gevoel continu tegen de wind in te fietsen, terwijl anderen dat niet hoefden. Ze zijn gaan denken dat het aan hun intelligentie ligt. Geven zichzelf de schuld. Maar ADHD gaat niet over intelligentie. Deze vrouwen wéten wel hoe ze beter zouden kunnen functioneren, maar het dóén, lukt niet. Doordat bij ADHD de executieve functies – die je nodig hebt bij het plannen, organiseren, starten en uitvoeren van taken – minder goed werken. Het vertrouwen in zichzelf kunnen ze weer opbouwen. Vrouwen die bij mij komen, hebben soms al twee, drie, soms wel vijf burn-outs gehad. Ze hebben extreem hard gewerkt en extreem veel van zichzelf gevraagd om te kunnen meekomen. Ze willen ondanks die tegenwind net zo hard kunnen fietsen.’

Hoe verschilt ADHD bij vrouwen?

‘De ADHD is niet per se anders, maar de hormonen zijn dat wel. Gedurende de menstruatiecyclus fluctueren de hormonen, zoals oestrogeen, dat de aanmaak van dopamine stimuleert. En oestrogeen heeft ook een direct, vergelijkbaar effect op de hersenen als dopamine: het stimuleert de executieve functies. In de week voor de menstruatie is het oestrogeenniveau laag en als je ook ADHD hebt, is dat twee keer ‘kut‘. Daardoor hebben vrouwen met ADHD vaker premenstruele stemmingsstoornissen. Woede-uitbarstingen, dingen mislukken, depressieve en zelfs suïcidale gedachten. De week erop, als het weer beter gaat, moeten ze de brokstukken oprapen. En dan schamen ze zich vaak. Ze waren zichzelf niet.’

En dat elke maand…

‘Ja, en daarnaast is onze wereld, ons leven en vooral ons werk, ingericht op een mannenlijf en een neurotypisch brein. Je moet elke dag stabiel en hetzelfde zijn en hetzelfde kunnen. Dat strookt twee keer niet met het instabiele, cyclische lijf van vrouwen.’

Zijn er meer van zulke lastige perioden in een vrouwenleven?

‘Alle momenten waarop het oestrogeen daalt, zijn lastiger als je ADHD hebt. Bijvoorbeeld na een bevalling, dan hebben deze vrouwen vaker last van een depressie of angst. Ook in de overgang hebben ze meer klachten. Een vrouw gaat door allerlei fasen en de ADHD verandert met haar mee.’

Hoe kun je als vrouw met ADHD meer stabiliteit vinden?

‘Vrouwen in mijn praktijk stimuleer ik om nieuwsgierig te zijn naar hun cyclus in combinatie met hun ADHD. Wat gebeurt er allemaal met je? Als de symptomen in je premenstruele week erger zijn, dan kun je in die periode beter geen presentatie voor een congres voorbereiden, of de achterstand in je administratie wegwerken. Gun jezelf dan meer rust. Leg ook aan je partner uit dat je die week geen ingewikkelde dingen kunt bespreken of doen. Dus neem je cyclus, je hormonen serieus.’

Maken medicijnen ook stabieler?

‘Het functioneren van mensen met ADHD wordt weleens omschreven als consistent inconsistent: de ene dag kan iemand heel geconcentreerd en productief zijn, terwijl diezelfde persoon de volgende dag of het volgende moment moeite heeft om taken af te maken.

Bij vrouwen komt daar dus nog de cyclus bij. Als ze al ADHD-medicatie nemen, zou het eventueel kunnen helpen als je de dosis iets ophoogt in de premenstruele week. En als ze de pil slikken, kan daar misschien iets mee gedaan worden. Zo ondervang je de lagere oestrogeen en dopamine-aanmaak. Dat vergt natuurlijk een heel persoonlijke aanpak en moet altijd in overleg met een arts.

Maar realiseer je ook: helemaal stabiel zul je nooit worden, dat is een illusie.’

Wat wil je vrouwen met ADHD nog meegeven?

‘Praat erover! Ik zie zoveel schaamte over ADHD; dat voelt ellendig. Op het moment dat je het kunt bespreken, wordt het al wat lichter. En misschien kun je hulp krijgen. Ook bij het plannen, als dat lastig voor je is. Je hoeft het niet alleen te doen.’

Maxime de Jong werkt als arts-onderzoeker op de afdeling ADHD bij volwassenen en ouderen van PsyQ Kenniscentrum in Den Haag. In haar onderzoek focust ze op ADHD bij vrouwen, een onderwerp dat volgens haar meer aandacht nodig heeft. 

Meer over ADHD?

• Beluister hier de podcast ‘Als het altijd al ADHD was’ van Psychologie Magazine, met Maxime de Jong als expert.
• De training Makkelijker leven met ADHD helpt je om je leven met ADHD makkelijker te maken. Voor wie zelf ADHD heeft, maar ook voor partners en ouders. Met inspirerende video’s en artikelen.