Wat zullen ze wel niet denken: zo reken je af met FOPO (Fear Of People’s Opinions)

Het was vier uur ’s nachts toen we naar Schiphol reden. Hoe dichter we bij het vliegveld kwamen, hoe klammer mijn handen werden. ‘Het wordt vast leuk,’ zei mijn lief. Ik mompelde iets. Liefst maakte ik rechtsomkeert.

Natuurlijk, het was geweldig dat ik mee mocht op een bedrijfsuitje naar Marokko. Nieuwe baan, nieuwe collega’s, tajines in de woestijn. Maar hoe dichterbij het kwam, hoe minder ik ernaar uitkeek. Ik zag mezelf 82 handen schudden bij de gate, 82 keer leuk doen. Wat zou ik aantrekken? Zouden ze me aardig vinden?

Een vriendin herkende het. Zij was een jaar eerder ook aan een nieuwe baan begonnen. Na de eerste borrel belde ze me op: ‘Ik ben de enige die gescheiden is. Ik voel me een paria tussen al die perfecte levens.’

Bijna iedereen kent die onzekerheid. Een nieuwe baan, een feestje waar je niemand kent, een Instagram-post zonder likes. De angst voor het oordeel van anderen is menselijk.

Dat wist de Franse filosoof Jean-Paul Sartre al: L’enfer, c’est les autres – de hel, dat zijn de anderen. Of liever: de blik van de ander die bepaalt hoe wij onszelf zien.

Wat nieuw is, is dat die angst groter lijkt te worden. Door sociale media, prestatiedruk en de maatschappelijke focus op erkenning. Volgens de Amerikaanse psycholoog Michael Gervais – bekend van zijn werk met topsporters en CEO’s – zitten we in een FOPO-epidemie: Fear of Other People’s Opinions. Zijn boek FOPO laat zien hoe deze angst ons potentieel ondermijnt.

Volgens Gervais willen we allemaal geaccepteerd worden. Maar zodra de mening van anderen onze belangrijkste drijfveer wordt, verliezen we het contact met onszelf. FOPO is dan ook iets anders dan een sociale angststoornis: het is een onderliggende angst die altijd aanwezig is – zelfs als je alleen bent.

Van jezelf vervreemden

FOPO zorgt ervoor dat je je stilhoudt uit angst iets doms te zeggen. Dat je geen nee durft te zeggen. Of dat je blijft in een relatie die niet bij je past, puur om niet alleen te zijn.

Ik herken het. De meeste doelen die ik bereikte, voelden niet écht als mijn doelen. Zoals Bronnie Ware schrijft in The Top Five Regrets of the Dying: de meeste mensen betreuren dat ze niet hun eigen leven leefden, maar dat van anderen.

Als kind verbaasde ik me daar al over. Waarom leken al die volwassen levens zo op elkaar? Alsof er een handleiding was voor geluk: huwelijk, huis, tuin, vakantie naar Frankrijk. Ik nam me voor het anders te doen. En dat deed ik ook – deels. Ik ben gescheiden, maakte een carrièreswitch, leid een leven dat beter bij me past.

Maar nog steeds betrap ik mezelf op gedachten als: een vrouw hoort niet alleen te zijn. Niet omdat ik bang ben voor eenzaamheid – ik ben graag alleen – maar omdat ik bang ben voor het oordeel.

Zoals de Franse schrijfster Garance Doré schreef na haar scheiding: het beeld van een single vrouw boven de 35 is dat van iemand die haar kans heeft gemist. Zelfs zij – succesvol, stijlvol, geliefd – was bang voor de publieke opinie. Want, zoals Gervais zegt: ‘Niemand is immuun voor de blik van de ander.’

Het gif van vergelijking

Sommige mensen zijn er gevoeliger voor. Volgens psycholoog Frederike Mewe, auteur van Goed zoals je bent, kampen vooral vrouwen met FOPO. ‘Het begint als je jezelf omlaaghaalt in vergelijking met anderen. Dat hoeft niet erg te zijn, maar als het structureel is, ondermijnt het je zelfbeeld.’

Die vergelijking wordt aangewakkerd door impliciete normen. Vrouwen moeten mooi zijn, niet te dominant, niet te onafhankelijk, maar ook zorgzaam. En zelfs als ze carrière maken, worden ze daar kritisch op beoordeeld. Daarbij moeten ze ook nog “goede moeders” zijn.

Voor wie zijn identiteit baseert op prestaties, wordt falen ondraaglijk. En dus saboteer je jezelf – of perfectioneer je jezelf tot in het absurde. Ik herken dat laatste: ter voorbereiding op iets belangrijks ga ik eindeloos door. Nooit goed genoeg. Het resultaat: stress en zenuwen.

Volgens Mewe is perfectionisme bij vrouwen vaak breder dan alleen werk: ze willen op álle vlakken uitblinken. En omdat vrouwen zich vaker moeten bewijzen, zijn zij oververtegenwoordigd in burn-outstatistieken.

Van buiten naar binnen

De oplossing? Volgens Gervais ligt die in een stevig gevoel van eigenwaarde. Een identiteit die is gebouwd op wie je bent en wat je belangrijk vindt – niet op wat je doet en hoe goed je daarin bent.

Dat klinkt eenvoudig, maar dat is het niet altijd. Zeker niet als je van huis uit weinig zelfvertrouwen hebt meegekregen. Mewe groeide op met het idee dat ze beter niet zichtbaar kon zijn. Inmiddels heeft ze geleerd FOPO hanteerbaar te maken door milder te zijn voor zichzelf, haar innerlijke criticus te temmen en tijd voor zichzelf te nemen.

Die shift ziet ze ook bij cliënten: ‘Ze voelen zich vrijer. Vrij van de voortdurende zorgen of ze wel goed genoeg zijn, aantrekkelijk genoeg, leuk genoeg. Ze durven hun eigen keuzes te maken.’

Vrijheid om jezelf te zijn

En daarmee zijn we terug bij Sartre. De blik van de ander is onvermijdelijk – we zien onszelf vaak zoals we denken dat anderen ons zien. Maar we hóeven ons niet te laten bepalen door hun oordeel. We hebben de vrijheid om zelf te kiezen wie we zijn.

Na een half leven waarin ik probeerde te voldoen aan het plaatje, weet ik wat ik kies voor de tweede helft: minder aanpassen, meer mezelf zijn.

Michael Gervais is high performance-psycholoog, oprichter van consultancybureau Finding Mastery en medeoprichter van het Performance Science Institute aan de University of Southern California. Hij begeleidde onder anderen olympische atleten, topmensen uit de zakenwereld en artiesten om het beste uit zichzelf te halen.

• Vraag je eens af: besteed je meer tijd aan het beoordelen van anderen, of aan hoe je denkt dat ze jou zien? Het laatste waarschijnlijk. Zo is het voor de meeste mensen van wie je de blik vreest: die zijn helemaal niet bezig met jou, ze hebben genoeg andere dingen aan hun hoofd. Als je daarvan doordrongen bent, schrijft Michael Gervais, zal je relatie met FOPO meteen veranderen. Een oefening die hij daarvoor geeft, is gericht op het tenietdoen van het spotlighteffect.
• Kies een gebied uit waar FOPO voor jou een rol speelt, bijvoorbeeld je werkomgeving waar jij de oudste bent in een omgeving vol jonge mensen. Zet vervolgens een van de anderen in die omgeving in de spotlights en ga eens na: heb je weleens nagedacht over de leeftijd van die persoon? En zo ja, was dat een voorbijgaande gedachte?
• Als die persoon iets zei of deed wat niet klopte, maakte jou dat iets uit? Koppelde je dat aan leeftijd? Doe dit een paar keer en je zult opmerken dat het felle licht niet komt van een spotlight die iemand op jou richt. Jij richt het op jezelf. En je kunt het dimmen.

Verder werken aan je zelfvertrouwen? Samen met Frederike Mewe ontwikkelde Psychologie Magazine de online training Vergroot je zelfvertrouwen.