Waarom sleutelen we aan ons lijf? Niet alleen om mooier te worden, zegt deze wetenschapper

VU-onderzoeker Fabienne Krywuczky deed onderzoek naar de motivatie voor en impact van plastische chirurgie. ‘Als iemand een risicovolle ingreep doet om er mooi uit te zien, wordt dat door de buitenwereld als narcistisch gezien.’

Zestien was wetenschapper Fabienne Krywuczky toen ze een ooroperatie liet doen. Haar linkeroor stak uit, en niet een klein beetje. Vanaf haar geboorte onderscheidde dat oor haar van anderen. Maar ze wilde graag normaal zijn, erbij horen, zeker toen ze naar de middelbare school ging. Dus liet ze hem rechtzetten. Het was een weloverwogen beslissing, zegt ze. ‘Ik heb er nooit spijt van gehad.’ 

Voor haar promotie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam deed Krywuczky, die is gespecialiseerd in consumentengedrag, onderzoek naar de redenen waarom ánderen voor plastische chirurgie kiezen. Dit onderwerp is sterk onderbelicht in de academische wereld, zegt ze. ‘Plastische chirurgie is een miljardenindustrie. Er worden elk jaar wereldwijd meer dan dertig miljoen procedures uitgevoerd, en dat aantal blijft stijgen.

Maar er is vooral onderzoek gedaan naar de medische kant van plastische chirurgie: naar de risico’s, en de technische aspecten. Er is weinig aandacht voor de psychologische kant, terwijl het om ingrijpende keuzes gaat die grote consequenties kunnen hebben.’

Waarom kiezen mensen voor plastische chirurgie?

‘Je kunt cosmetische chirurgie ondergaan, denk aan botox, fillers en borstvergrotingen, maar ook reconstructieve chirurgie, waarbij een gezicht of lichaamsdelen worden hersteld na ziekte of een ongeluk. Mijn promotietraject startte ik met een onderzoek naar vrouwen die acht jaar geleden een borstreconstructie hadden ondergaan.

Over het algemeen kiest zo’n tachtig procent voor implantaten in plaats van een reconstructie met eigen weefsel. Die operatie duurt korter, het herstel is sneller, en je houdt er geen extra litteken aan over. Maar de vrouwen in mijn onderzoek bij wie eigen weefsel was gebruikt, bleken op de lange termijn meer tevreden. De operatie had hen geholpen om het gevoel van ‘zichzelf zijn’ terug te vinden. 

Een van de belangrijkste conclusies van mijn proefschrift is dat de keuze voor een ingreep vaak verder gaat dan het nastreven van schoonheid. Ons lichaam is niet alleen ons uiterlijk. Het is onderdeel van onze identiteit. Het bepaalt hoe wij ons voelen als persoon.’

Geldt dat ook voor cosmetische chirurgie?

‘Mooi willen zijn speelt natuurlijk vaak wel een rol. Zeker jongere mensen focussen zich misschien wel meer op uiterlijk, onder andere door de druk die social media op ze legt. Maar cosmetische ingrepen draaien niet alleen om esthetiek.

Ik las tijdens mijn literatuuronderzoek bijvoorbeeld over een vrouw die ontevreden was over haar platte borsten nadat ze moeder was geworden. In haar ogen zou een moeder er anders uit moeten zien, en daarom wilde ze een borstvergroting. Er zijn verschillende redenen waarom mensen iets aan zichzelf willen veranderen, die we nog veel uitgebreider zouden moeten onderzoeken.’

U heeft ook onderzoek gedaan naar de blik van de buitenwereld. Die is niet erg positief over mensen die iets aan zichzelf laten doen.

‘Mensen hebben niet veel moeite met ingrepen die om gezondheidsredenen worden gedaan. Dat geldt ook voor correcties waardoor mensen er ‘normaler’ uit gaan zien. In mijn omgeving was iedereen bijvoorbeeld heel positief over mijn keuze om mijn oor recht te laten zetten. Maar er is een grens.

Als iemand een risicovolle ingreep doet om er mooi uit te zien, wordt dat als narcistisch gezien. Dit negatieve beeld kan zelfs leiden tot sociale uitsluiting in werk- en privérelaties. Uit ouder onderzoek blijkt bovendien dat vrouwen na een cosmetische ingreep als minder competent worden beoordeeld.

Ik denk dat mijn studie aantoont dat een schoonheidsideaal, ondanks de bodypositivity-beweging, nog steeds bestaat. We straffen mensen van wie wij geloven dat zij dat ideaal nastreven. Misschien ook omdat we bang zijn dat er daardoor meer druk op ons wordt gelegd om er ook aan te voldoen. Nog iets om te onderzoeken.’

Fabienne Krywuczky is onderzoeker aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze doet onderzoek naar consumentenbeslissingen met betrekking tot plastische chirurgie.