Juist een rommelig leven kan gelukkiger maken: ‘Buiten je grenzen treden geeft enorm veel voldoening’
Voor wie een leven vol rust en regelmaat maar saai vindt, is er goed nieuws: juist het tegenovergestelde kan gelukkiger maken. Journalist Brenda van Osch duikt in de wetenschap achter psychologische rijkdom.
Niet ver van mijn huis liggen de duinen. Ik wandel er graag, vooral rond een duinmeer, de Oosterplas. Het licht is er elke minuut van de dag anders en het contrast tussen het blauwzwarte water en het uitgebeten duinzand adembenemend mooi. Op warme dagen ligt het strandje vol, maar veel vaker wandelen er slechts een paar andere liefhebbers. Soms is het er zo uitgestorven dat de konikpaarden en Schotse hooglanders zich laten zien. Het is een plek waar ik mijn hoofd kan leegmaken en de natuur kan voelen. Een plek die past in het plaatje dat ons de laatste jaren wordt voorgehouden als dé manier om met ons drukke bestaan om te gaan. Neem rust. Breng balans in je leven. Keer terug bij jezelf.
Maar aan de rand van het duinmeer bedacht ik dat mijn leven allesbehalve rustig, stabiel, georganiseerd en vastomlijnd is. Sinds de scheiding acht jaar geleden zijn mijn zoons afwisselend een week bij mij en bij hun vader. Mijn nieuwe liefde woont in Brabant. Soms zijn we samen bij hem, soms bij mij. En soms ben ik alleen. Ik reis vaker dan ik deed. Als freelancer werk ik overal en nergens.
Niet bepaald een leven waar kalmte van uitgaat. Toch vaar ik er wel bij. Ik geniet volop van de afwisseling, van de verschillen in tempo en sfeer, en van de verschillende kanten die het in mij wakker maakt. Ik voel me stevig, stabiel en gelukkig. Hoe kan dat? Misschien kan het tegenovergestelde van rust en regelmaat ons júíst iets brengen. Uit onze comfortzone stappen. Een keer tot het uiterste gaan. Plooien met de agenda. Afwisseling, dynamiek.
Twee diepmenselijke, botsende behoeften
‘Er zijn twee diepmenselijke behoeftes die wat botsen,’ zegt Tony Crabbe, psycholoog aan de Universiteit van Londen en schrijver van Nooit meer te druk. ‘Stabiliteit en rust zijn ons fundament, we kunnen niet functioneren en presteren op de lange termijn als we geen rust en voorspelbaarheid inbouwen in ons leven. Tegelijkertijd hebben we behoefte aan nieuwe dingen, omdat we daardoor groeien. Te veel van het een zonder het ander kan ongezond zijn. Het is aan ons om de ultieme balans te vinden.’
Die vind je niet in iets wat semistabiel of semidynamisch is, maar in een stabiele basis van waaruit je op ontdekking gaat. ‘Veel mensen hebben uitdaging in hun leven, maar dan de verkeerde uitdaging. Ze ervaren vooral de druk om alles wat moet gedaan te krijgen en zich erdoorheen te slaan. Maar als dat lukt, is dat niet erg bevredigend. Buiten je grenzen treden en bijleren geeft enorm veel voldoening.’
‘Buiten je grenzen treden en bijleren geeft enorm veel voldoening’
Er zijn uiteenlopende redenen waarom uitdaging goeddoet, zegt Crabbe. Zo maakt nieuwe dingen beleven gelukkiger. Heel direct omdat bij een nieuwe ervaring het gelukshormoon dopamine wordt aangemaakt. En indirect omdat we ons vooral de piekmomenten herinneren. De kans is groot dat dat nieuwe ervaringen zijn en niet de routinemomenten.
Uitdaging is ook een van de belangrijkste prikkels om in een flow te komen en volledig opgaan in waarmee we bezig zijn. Het is prettig als onze capaciteiten, op welk gebied dan ook, worden opgerekt. Onderzoek laat zien dat we ons extra gemotiveerd voelen als we daarbij ook vooruitgang boeken.
We zijn dus gevoelig voor vernieuwing, verder komen, bijleren. Mensen worden bovendien blij van spelen. ‘Dat wordt zo ondergewaardeerd in het volwassen leven en in organisaties. Maar speelsheid verlaagt stress en vergroot de creativiteit. Speelse mensen zijn aantrekkelijker voor de andere sekse. Mensen met uitdagende hobby’s zijn minder moe op hun werk. Zo kan ik nog wel even doorgaan. We laden ervan op.’
De kunst is, aldus Crabbe, om bewust onze speelse kant aan te spreken. ‘We kennen allemaal het moment waarop we vastzitten in een taak. Als je dan denkt: oké, even pauze, en de muziek hard aanzet en gaat dansen, is de kans groot dat dat je van het slot haalt.’
Verandering doet leven
Afwisseling is heel gezond voor onze hersenen, vertelt Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie aan Tilburg University en schrijver van Tijd tekort | tijd genoeg. ‘Door nieuwe ervaringen op te doen worden er nieuwe cellen aangemaakt en nieuwe verbindingen gelegd, met name in de prefrontale hersenschors. Al deze verbindingen ondersteunen vaardigheden zoals plannen, balans zoeken, prioriteiten stellen, sociaal gedrag vertonen, emoties reguleren en doen wat goed is voor de ander én voor onszelf – op korte en lange termijn. Heel veel zaken dus die belangrijk zijn voor hoe we functioneren en ons voelen.’
‘Mensen doen uit angst veel dingen niet, maar ze hebben vaak niet ervaren of ze wel angst hoeven te hebben’
Sitskoorn kan iedereen aanraden het onverwachte meer toe te laten en op te zoeken. Wie zich vaker blootstelt aan onvoorspelbaarheid of nieuwe ervaringen, traint zichzelf om er beter mee om te gaan. ‘Zo leren we dat er leuke dingen te ontdekken zijn, of soms minder leuke dingen – maar in elk geval ervaringen die ons verrijken. We leren onze angst te verminderen. Mensen doen uit angst veel dingen niet, maar ze hebben vaak niet ervaren of ze wel angst hoeven te hebben.’
Wie de angst voorbij is, zal meer plezier krijgen in verandering. Overigens geldt dat niet alleen voor zelfverkozen verandering. Ook nare ervaringen zoals een scheiding of ziekte verrijken de hersenenverbindingen en kunnen ons uiteindelijk doen groeien.
Met een opener houding naar het nieuwe kunnen we volgens Sitskoorn de wereld van nu beter aan. ‘Het leven gaat snel, er is veel onzekerheid en het lukt niet meer om alles te begrijpen. Mensen kunnen bijvoorbeeld naar eenzelfde probleem kijken en het compleet anders uitleggen. Kijk naar de discussies rond politieke onderwerpen. Als mensen de complexiteit niet aankunnen, gaan de hakken in het zand. Daardoor ontstaat polarisatie. Kunnen meebewegen levert vaak veel op, dus het is goed om jezelf daarin te trainen.’
Lees ook: Hoe flexibeler omgaan met je eigen regels je geluksgevoel kan vergroten
Prettig onthecht
Het krachtige gevoel van zulke nieuwe ervaringen ken ik maar al te goed. De eerste periode na mijn scheiding voelde ik me losgerukt van alles, ontheemd, bij vlagen in paniek. Tot ik langzaam ervaarde dat er ook positieve kanten waren. Dat ‘het kleine gezin’, bestaande uit mijn zoons en mijzelf, een dynamiek had die intiemer is dan in een gezin met twee volwassenen. Dat ik alleen zijn best fijn vond: de ononderbroken associatieve gedachten, en niemand die op je vingers kijkt.
Voor het eerst ging ik alleen op reis, naar Sri Lanka. Ik zag er een beetje tegenop en was bang voor eenzaamheid, maar eenmaal daar voelde ik een enorme kracht. Alleen zijn gaf vrijheid. Niemand om rekening mee te houden. Ik voelde me op een prettige manier onthecht. Autonoom. Ik was alleen ook oké.
Zolang je vastzit in je eigen groef en in je eigen bubbel lijkt alles daarbinnen ultrabelangrijk.
Sindsdien voelt mijn leven na de scheiding niet meer als iets wat me werd opgelegd, maar als een zelfverkozen dynamiek die me heel gelukkig maakt. Ik ben me bewuster van de tijd die ik heb met mijn kinderen dan toen ik ze altijd om me heen had. Ik sta bewuster in mijn nieuwe relatie, omdat we niet altijd bij elkaar zijn en elkaars aanwezigheid niet voor lief nemen. Ik voel me minder afhankelijk (uiteraard wankelt dat weleens). Ik geniet.
Ook heb ik het gevoel dat een afwisselend leven het makkelijker maakt om te relativeren. Zolang je vastzit in je eigen groef en in je eigen bubbel lijkt alles daarbinnen ultrabelangrijk. Tot op het niveau van de traktatie van je kind op school. Hoe meer je ook buiten je eigen wereld treedt, hoe meer je van dit soort dingen de betrekkelijkheid inziet. Anderen hebben het een stuk moeilijker dan jij, zien de wereld anders of leggen weer andere accenten. Beter kunnen relativeren scheelt veel stress.
Kwestie van mindset
Waarom werkt het voor mij om een leven met veel afwisseling te leiden, terwijl een ander de balans vindt in veel rust? Wat bij iemand past, is in te schatten aan de hand van iemands persoonskenmerken, zegt Thijs Launspach, psycholoog bij The School of Life en schrijver van Je bent al genoeg. Hij hanteert daarvoor het model van de Big Five, dat persoonskenmerken ordent in vijf dimensies.
Een ervan is extraversie. Extraverte mensen voelen zich prettig in contact met anderen en krijgen er energie van. Wie introverter is, heeft meer zielenrust nodig en vindt sociaal contact vaak energie slurpen. Een andere dimensie is openheid. Iemand die daarop hoog scoort, is nieuwsgierig naar de wereld, in voor nieuwe ervaringen, avontuurlijk en creatief.
Lees ook: Deskundigen leggen uit waarom druk zijn je gelukkiger maakt dan rust
Launspach denkt dat ook de dimensie neuroticisme bepaalt of iemand in is voor nieuwe dingen. ‘Neuroticisme gaat over het ervaren van negatieve emoties. Mensen die op dat gebied hoog scoren, hebben aan een halve opmerking van een collega in een vergadering genoeg om te denken: ik doe het helemaal verkeerd. Ze schieten sneller in de stress en zijn eerder gefrustreerd, angstig of verdrietig. Ze hebben een hogere psychologische pijngevoeligheid. Mensen die daarop juist laag scoren, zijn gevoelig voor onderprikkeling en gaan sneller ten onder aan verveling dan aan stress. Die moeten eerder oppassen voor een bore-out dan een burn-out.’
Interessant is dat onderzoek uitwijst dat de mindset waarmee iemand naar stress kijkt, van grote invloed is op hoe schadelijk die is. Mensen die stress als heel bedreigend ervaren, hebben er meer last van dan degenen die denken: och, dat hoort erbij, het houdt me gefocust. Zoals je kunt denken: jemig, wat hectisch, of: fijn dat ik zo’n afwisselend leven heb.
Richt je vernieuwingsradar op de juiste dingen
Het nieuwe hoeft niet hemelbestormend te zijn. De een wil bungeejumpen of een bedrijf beginnen, voor de ander is het genoeg uitdaging om een keer iemand te eten te vragen. Voor het resultaat maakt dat niet uit, zeggen deskundigen. Lees eens een boek van een schrijver die je niet kent, kook een nieuw gerecht. Fiets een keer een andere route naar je werk. Ook dat heeft al een positieve invloed op je hersenen en leert je flexibeler worden.
Crabbe waarschuwt dat we in deze drukke tijd geneigd zijn om onze vernieuwingsradar op de verkeerde dingen te richten. Op social media bijvoorbeeld. ‘Het voelt alsof daar steeds iets nieuws te beleven is, terwijl het tijd en aandacht wegneemt van de mensen van wie we houden en van de dingen die ons echt helpen ons perspectief te verbreden.’ Het is daarom goed om je af te vragen: zijn de nieuwe dingen in mijn leven de dingen die me zullen bijblijven? Die mij psychologisch ‘rijker’ zullen maken?
De juiste balans vinden blijft een aandachtspunt voor mij. Ik wandel niet voor niets in de duinen. Ik sport vaak. Ik probeer gezond te eten en goed te slapen. Sitskoorn adviseert naast een to-dolijst een ‘to-don’t’-lijst. Kies dus: wat wel, wat niet. ‘Pas op dat je niet doorslaat en altijd maar bezig bent met de toekomst. Dan wordt het een vlucht of een verslaving. Of gewoon een nieuwe routine.’
