Hoe narcisten het ver weten te schoppen in politiek, kunsten en zaken

Robert Maxwell

Robert Maxwell (1923-1991) regeerde als een dictator over een wereldwijd vertakt media-imperium – waar onder andere de Daily Mirror deel van uitmaakte – dat na zijn geheimzinnige verdrinkingsdood in 1991 als een kaartenhuis ineenstortte. Zijn imperium bleek gebaseerd op geschuif met schulden, gesjoemel met waardeloze aandelen, gebruik van de pensioenfondsen van zijn werknemers, op leugens en bedrog. De extreme wijze waarop hij zichzelf in zijn bedrijf centraal had gesteld, was een schoolvoorbeeld van narcistisch leiderschap. Zoals een collega het ooit samenvatte: ‘Maxwell heeft het vermogen alles te laten verdwijnen wat hem ervan weerhoudt te krijgen wat hij wil. Er is geen sprake van moraliteit of een geweten. Maxwell is Nummer Een, want Maxwell wil is het enige wat telt en de rest kan barsten.’

Na zijn dood kwam een stroom roddels op gang die zijn narcistische persoonlijkheid illustreerde: zijn gebrek aan vertrouwen in anderen en het blinde vertrouwen dat hij van zijn werknemers eiste, bijvoorbeeld door ze documenten te laten ondertekenen waarvan ze alleen de laatste pagina te zien kregen; de ongevoeligheid waarmee hij zijn zoon Ian publiekelijk schoffeerde en ontsloeg, omdat deze hem niet van het vliegveld was komen halen; de voorkeursbehandeling die hij verwachtte, zelfs als het om

het eten van een broodje kaas in de kantine ging; zijn onbegrensde eigenwaan, die zover ging dat hij beweerde persoonlijk verantwoordelijk te zijn voor de beslissingen van de Israelische premier Shamir ten opzichte van Saddam Hussein.

Waarom had Maxwell een zo grote behoefte zich te bewijzen en alles onder controle te houden dat hij de realiteit volledig uit het oog verloor? Een beroerde jeugd, waarin hij helemaal niets onder controle had, wordt vaak als oorzaak genoemd: Maxwell ontsnapte als enige van een groot en arm orthodox-joods gezin in Tsjecho-Slowakije aan de nazi’s.

Pim Fortuyn

‘Ik ben een man met een missie en een groot commitment. In de loop der tijd heb ik daardoor een unieke positie opgebouwd in de Nederlandse samenleving en in het publieke domein, er is geen tweede.’ Met deze uitspraak illustreerde Pim Fortuyn (1948 -2002) een eigenschap die narcisten eigen is: hij overdreef zijn eigen prestaties en verwachtte erkenning als superieur persoon. Er zijn talloze uitspraken van hem opgetekend die in deze richting wijzen, zoals: ‘In navolging van generaal De Gaulle: men arresteert geen Sartre, men ontslaat geen Fortuyn.’