Waarom politieke discussies met vrienden en familie zo hoog oplopen (en hoe je daarmee omgaat)
Soms weet je niet goed waar je op moet stemmen, stem je niet, of sta je niet helemaal achter je keuze. Maar vaak zegt je stemgedrag iets over wie je bent of wie je wil zijn, en hoe je denkt dat jouw leefomgeving eruit zou moeten zien, zegt Kees van den Bos, hoogleraar Sociale Psychologie aan de Universiteit Utrecht.
Discussies over politiek kunnen volgens hem snel hoog oplopen als onze politieke voorkeur een moreel karakter heeft. Als jij bijvoorbeeld vindt dat er te veel ongelijkheid in de wereld is, of dat Nederland mensen op de vlucht voor oorlogsgeweld moet opvangen, dan worden dat op een gegeven moment ethische standpunten. ‘Het gaat dan niet meer alleen om jouw voorkeur over een bepaalde beleidskeuze, zoals hoe we het belastinggeld verdelen, maar om diepere overtuigingen over wat goed en fout is,’ aldus Van den Bos.
Proces van moralisering
Dit proces, waarin onze voorkeuren veranderen in morele overtuigingen, noemen psychologen het proces van moraliseren. De Amerikaanse psycholoog Paul Rozin beschreef dit als het moment waarop iets wat eerst een kwestie van smaak of voorkeur was, een principiële lading krijgt. Bijvoorbeeld: of je liever Coca-Cola of Pepsi drinkt, is in principe een neutrale voorkeur. Maar als je vindt dat een van die merken immoreel handelt, bijvoorbeeld door mensenrechten te schenden, dan krijgt jouw voorkeur ineens een ander gewicht.
Zo werkt het ook met politieke overtuigingen. Neem bijvoorbeeld klimaatbeleid. Je kunt vinden dat duurzame energie gewoon een slimme investering is. Maar ook kun je het gaan zien als een morele plicht: we móéten de aarde beschermen voor toekomstige generaties.
Waarom discussies zo snel verharden
Zodra onze overtuigingen moreel geladen zijn, is er volgens Van den Bos weinig ruimte voor nuance. ‘Je hebt ergens goed over nagedacht: iets is goed óf fout, niet een beetje goed of een beetje fout. Daardoor kan een gesprek over politiek al snel escaleren.’ Iets wat volgens hem sneller binnen families gebeurt dan in vriendengroepen. ‘Vrienden kies je, familie niet,’ zegt hij. Vrienden delen vaker je interesses en waarden, bij familie is dat minder vanzelfsprekend. Je vrienden zullen dan ook meer op jou lijken qua stemgedrag dan je familieleden.
Lees ook: Zo beïnvloedt familie je wereldbeeld, blijkt uit onderzoek
Hoe ga je verstandig om met politieke verschillen?
Van den Bos geeft een aantal strategieën om politieke gesprekken met vrienden en familie open en eerlijk te voeren:
- Luister met respect: Laat zien dat je de ander echt wil begrijpen. Zeg ook tegen de ander dat je graag wil dat er naar jou geluisterd wordt.
- Wees eerlijk over kernwaarden: Soms kan het nuttig zijn om je stemgedrag deels privé te houden, vooral als het conflict minder belangrijk is dan de relatie. Maar bij morele kernwaarden, zoals standpunten over seksisme of racisme, is trouw zijn aan deze overtuigingen wellicht belangrijker dan het behouden van vrede.
- Neem afstand als dat nodig is: Als iemand systematisch over een belangrijk deel van jouw identiteit heenloopt, kan het beter zijn je (in ieder geval tijdelijk) te distantiëren. Bijvoorbeeld wanneer de ander homofobische uitspraken doet, in strijd met jouw waarden. Je kan dan zeggen: ‘Ik hoop de volgende keer meer respect te krijgen.’
- Maak vooraf afspraken: Spreek af of politiek wel of niet aan bod komt tijdens een etentje of borrel. En als je merkt dat alcohol een escalerende rol speelt in discussies, maak dan ook daarover afspraken. Spreek bijvoorbeeld af om niet in aangeschoten staat over politiek te praten.
- Doe niet alsof: Soms is het beter om even niets te zeggen als je het totaal met iemand oneens bent. Doen alsof je instemt met de overtuiging van de ander, kan je een gevoel van schuld of cognitieve dissonantie geven (de spanning die je ervaart bij tegenstrijdig gedrag in jezelf), waardoor je in de knoop kunt raken.
Verschillen kunnen ook waardevol zijn
Politieke verschillen hoeven relaties niet te breken. Integendeel, ze kunnen juist leiden tot meer begrip. ‘Zonder schuring geen glans,’ zegt Van den Bos. Door open te luisteren en eerlijk te blijven, kun je ontdekken waarom de ander denkt zoals hij denkt en zelf ook anders gaan kijken naar een situatie.
Ook interessant: Gedachtenpolitie: wat er gebeurt als we bepaalde woorden niet meer mogen gebruiken
