Brainfog, burn-out of de overgang? Als hormonen je brein in de war brengen
Vergeetachtigheid, concentratieproblemen, plotselinge sombere of onzekere gevoelens, het lijkt wel alsof je jezelf niet meer bent. In de overgang verandert niet alleen je lichaam, maar ook je brein. Gynaecoloog Dorenda van Dijken legt uit hoe de overgang voor mentale klachten kan zorgen.
Sommige vrouwen denken dat ze tegen een burn-out aanzitten, terwijl hun hormonen de echte boosdoener zijn. Jarenlang zijn oestrogeen en progesteron met elkaar in evenwicht, maar in de overgangsfase verandert die balans omdat oestrogeen en progesteronniveaus allebei steeds verder dalen. Dat kan effect hebben op je stemming en geheugen, weten we inmiddels.
Waarom kunnen vrouwen last krijgen van stemmingsklachten?
‘Oestrogeen zorgt voor de aanmaak van de neurotransmitters serotonine, oxytocine en dopamine. Serotonine en oxytocine worden ook wel onze gelukshormonen genoemd,’ legt gynaecoloog Dorenda van Dijken uit.
‘Door de afname van oestrogeen kan de aanmaak van deze neurotransmitters dalen, al is dat niet bij iedereen zo en heeft niet iedereen daar klachten. Er is lang gedacht dat de daling van met name serotonine stemmingsklachten veroorzaakte. Inmiddels weten we dat depressieachtige klachten rond de overgang vooral te wijten zijn aan een verminderde gevoeligheid in de hersenen. Simpel gezegd: je lijf herkent de hormonen minder makkelijk.’
Veel vrouwen krijgen last van vergeetachtigheid en concentratiestoornissen tijdens de overgang. Hoe komt dat?
‘Een deel van die klachten is simpelweg het gevolg van oververmoeidheid door slecht slapen, maar dat verklaart niet alles. In Amerika heeft hoogleraar psychiatrie en gynaecologie Pauline Maki veel onderzoek gedaan naar brainfog: het naar de keuken lopen en echt niet meer weten wat je daar ging doen.
Zij heeft door middel van hersenscans aangetoond dat de delen van het linkerhersendeel die het geheugen en de concentratie aansturen, minder gaan functioneren door de daling van het oestrogeen. Als de overgang voorbij is, heeft de rechterhersenhelft die functie bij 90 procent van de vrouwen weer overgenomen. Grote kans dus op herstel, maar het wordt soms niet meer helemaal zoals het was.’
Is het de overgang of toch je schildklier? Dit is de invloed van je hormonen
Het komt voor dat vrouwen de diagnose burn-out krijgen, terwijl ze last hebben van hun hormonen. Hoe steekt dat in elkaar?
‘Een burn-out ontstaat door een combinatie van chronische stress en vermoeidheid. Overgangsklachten kunnen een burn-out in de hand werken. Vaak heeft dat te maken met het slechte slapen. Dat heeft immers grote invloed op je concentratievermogen, op hoe prikkelbaar je bent en hoe stressgevoelig. Als je toch al stress ervaart op je werk, kun je dat er niet bij hebben.
Andersom heeft een naderende burn-out ook weer invloed op overgangsklachten, want stress is een trigger voor opvliegers en nachtzweten, waardoor je weer slechter slaapt.’
Minder bekend is dat hormoonschommelingen psychische klachten kunnen verergeren. Hoe komt dat?
‘Vrouwen met bipolariteit, ADHD, premenstrueel syndroom (PMS) of premenstrual dysforic disorder (PMDD) – een ernstige vorm van PMS – krijgen in de overgang vaak aanzienlijk meer klachten. Vroeger dachten we dat deze vrouwen andere hormoonwaarden in hun bloed hadden, maar dat is niet zo. Ze zijn vooral gevoeliger voor de schommelingen.
In een normale menstruatiecyclus is de hormoonspiegel vanaf de menstruatie tot aan de eisprong redelijk stabiel. Tijdens de eisprong stijgt de hoeveelheid progesteron en dat daalt weer als het eitje niet bevrucht wordt, evenals het oestrogeen. Die daling is de trigger voor klachten bij PMS en PMDD, maar ook vrouwen met bipolariteit en ADHD voelen zich in het tweede deel van hun cyclus vaak minder goed.
In de overgang wisselen de hormoonspiegels veelvuldig, dus verergeren de klachten. Er gaan stemmen op om deze groep vrouwen proactief hormoontherapie te geven in de overgang. Net als vrouwen die een depressie hadden na hun bevalling, want ook dat komt voort uit een verandering in de hormoonbalans. Hormoontherapie gaat deze schommelingen tegen en dempt dus de klachten.’
Heeft je mindset invloed op hoe hevig de klachten zijn?
‘Nee, maar je kunt wel leren om beter met de klachten om te gaan. Als je je niet druk maakt over opvliegers heb je er minder last van. Vooral bij vrouwen met stress- en stemmingsklachten rond de overgang kan cognitieve gedragstherapie effectief zijn.
En voor wie kampt met geheugenproblemen en bang is beginnende alzheimer te hebben, helpt het om te weten dat brainfog en alzheimer twee heel verschillende dingen zijn. Verder zijn er veel trucjes die goed werken: draag laagjes, maak lijstjes en doe één ding tegelijk.’
Piepjong en al opvliegers: Deze vrouwen raakten vervroegd in de overgang
Dit is een afgeleide van een artikel dat eerder in Psychologie Magazine verscheen.
Dorenda van Dijken werkt al ruim 30 jaar als gynaecoloog bij het OLVG-ziekenhuis in Amsterdam. Daarnaast zit ze onder meer in het bestuur van de Dutch Menopause Society en is ze lid van de redactieraad van vrouwenindeovergang.nl. Samen met Mireille Boerma en Bianca van Moorst schreef ze het boek Brein, hormonen, seks. De levensfases van een vrouw (2023).
