Waarom we bang zijn voor wat afwijkt van de norm: de psychologie van homo- en transfobie

In de Verenigde Staten worden transgender militairen ontslagen en moeten mensen hun geboortegeslacht opgeven als ze een reisvergunning aanvragen. Het Transgender Netwerk adviseerde daarom transgender mensen om hun reis naar de VS te heroverwegen. “Ga er alleen naartoe als het echt niet anders kan, is ons advies.”

Maar niet alleen in de VS staan transrechten onder druk; ook in andere landen signaleren organisaties die verbonden zijn aan de LHBTIQA+-gemeenschap een verontrustende ontwikkeling. Denk aan verboden op Prides en discriminerende wetgeving in landen als Hongarije, Italië en het Verenigd Koninkrijk — maar ook in Nederland. Zij schrijven: “Wilders houdt, net als Trump, vast aan een binair wereldbeeld waarin slechts twee genders zouden bestaan, en cruciale wetten over transrechten en het verbod op conversietherapie lopen vast in de Tweede Kamer.” Ze roepen iedereen op zaterdag 24 mei de straat op te gaan — tegen haat, en vóór een inclusieve samenleving.

Vaker slachtoffer van geweld

Uit recente cijfers blijkt ook dat het geweld tegen de LGBTQIA+-gemeenschap toeneemt. Een grootschalig onderzoek in alle EU-lidstaten uit 2024 toonde aan dat deze groep vaker slachtoffer was van geweld en intimidatie dan in voorgaande jaren. Ook cijfers van het CBS laten zien dat in 2023 zo’n 10% van de Nederlandse LGBTQIA+-gemeenschap slachtoffer was van geweld, tegenover 6% van de rest van de bevolking.

Waarom bestaat homofobie?

De acceptatie van homoseksualiteit is een complex onderwerp dat afhankelijk is van verschillende factoren. Uit onderzoek blijkt dat sommige mannen met traditionele opvattingen over mannelijkheid zich bedreigd voelen door homoseksualiteit, omdat zij dit als strijdig ervaren met hun ideaalbeeld van mannelijkheid. Anderen tonen vijandigheid uit verveling of om spanning en sensatie op te zoeken.

Wereldwijd bestaat er grote verdeeldheid over homoseksualiteit. Een grootschalig onderzoek van het Pew Research Center uit 2019 liet zien dat de mate van acceptatie samenhangt met factoren zoals economische ontwikkeling, politieke voorkeur en religieuze betrokkenheid: meer welvaart, een linkse politieke oriëntatie en minder religiositeit gaan doorgaans gepaard met een grotere acceptatie.

Daarnaast spelen ook leeftijd, gender, opleidingsniveau en inkomen een rol. Jongere, hoger opgeleide en meer welvarende mensen, en in sommige landen ook vrouwen, zijn over het algemeen positiever over homoseksualiteit.

En waar komt transfobie vandaan?

Een onderzoek uit 2016, uitgevoerd in Nederland en Vlaanderen, onderzocht welke factoren bijdragen aan de stigmatisering van transgender personen.

De respondenten kregen de vraag: “Denk jij dat transgender-zijn aangeboren is of iemands eigen verantwoordelijkheid?” Uit de resultaten bleek dat mensen die het als een persoonlijke keuze of verantwoordelijkheid zagen, vaker negatieve houdingen hadden. Respondenten die transgender-zijn als aangeboren beschouwden, reageerden juist positiever.

Ook de overtuigingen van de waarnemer bleken van invloed. Sterke ideeën over genderisme — de overtuiging dat er slechts een strikte tweedeling bestaat tussen man en vrouw — en een hoge sociale-dominantieoriëntatie — het geloof dat ongelijkheid tussen groepen legitiem is — gingen gepaard met negatievere opvattingen over transgender personen.

Persoonlijk contact met transgender mensen bleek samen te hangen met minder angst en vooroordelen. Daarnaast bleken vrouwen en homoseksuele of biseksuele respondenten over het algemeen positiever dan mannen en heteroseksuelen. Deze bevinding sluit aan bij de similarity-attraction-theorie: mensen hebben vaak meer begrip voor anderen die in bepaalde opzichten op henzelf lijken.

Geweld door minderjarigen

Tijdens een een studie op vier scholen in Spanje, met kinderen tussen de 9 en 13 jaar, werd onderzocht wat de oorzaken zijn van geweld tegen de LGBTQIA+-gemeenschap. Uit het onderzoek bleek dat een negatieve houding van minderjarigen tegenover deze groep samenhing met een toename in gewelddadig gedrag.

Het geweld was het sterkst gericht tegen homoseksuele en transgender personen. Opvallend was dat een veelgenoemde reden voor het geweld was dat het als legitiem werd beschouwd. LGBTQIA+-personen voldeden volgens de daders niet aan de heersende heteronormativiteit en gendernormen: jongens moeten zich als ‘echte jongens’ gedragen, en een transgender past niet binnen de binaire verwachtingen van gender.

Daarnaast werd duidelijk dat het geweld vaak niet voortkwam uit haat, maar uit de behoefte om zichzelf beter te voelen of om grappig gevonden te worden.