Voelen dat je lééft in plaats van overleeft: Zo helpt schrijven om traumatische ervaringen te verwerken
In haar boek Hou je stil schetst psycholoog en schrijver Marjolein Visser de indringende geschiedenis van een jonge, getraumatiseerde vluchteling. Taal speelt een belangrijke rol in deze meeslepende roman.
Niet geheel toevallig: Visser richtte samen met Literair Productiehuis Wintertuin de Wintertuin Schrijfwerkplaats op. Ze werkt daarnaast ook onder meer als schrijfbegeleider in het asielcomplex van Ter Apel.
Waarom is schrijven zo belangrijk voor mensen die zijn gevlucht?
‘Schrijven is jezelf uiten, en dat is naar mijn idee essentieel voor psychisch welzijn. Ik zie regelmatig mensen die ondervoed en getraumatiseerd zijn.
Toch willen zij altijd hun verhaal doen. Verhalen vertellen maakt dat je ervaringen op afstand kunt plaatsen, gebeurtenissen van machteloosheid kunt herschrijven en zo even voelt dat je lééft in plaats van overleeft.
Dat zegt ook hoogleraar Engelse literatuur en creatief schrijven Meg Jensen, gespecialiseerd in trauma en narratief. Uit haar onderzoek blijkt dat autobiografisch schrijven kan bijdragen aan het verwerken van traumatische ervaringen.’
Is traumaverwerking het doel van de Schrijfwerkplaats?
‘Ik geef geen therapie, maar creatieve schrijfbegeleiding. De opdrachten zijn veelal open en positief gericht. Zoals: schrijf een brief aan iemand die je leven ten positieve veranderde. En indirect kan dat bijdragen aan traumaverwerking.
Het delen van verhalen helpt ook bij het vergroten van veerkracht en sociale connectie, toont onderzoek aan. Uit een Britse studie van Robert E. Wakeman blijkt dat zowel de auteur als de lezer of luisteraar therapeutische voordelen van poëzie kunnen ervaren.
Dat herken ik: tijdens het delen van verhalen in de Wintertuin Schrijfwerkplaats troosten deelnemers elkaar en bevestigen ze elkaar in de schoonheid van hun woorden. Verhalen worden ook ingezet in bijvoorbeeld Narrative Exposure Therapy (NET), een individuele traumabehandeling die kan helpen bij PTSS-klachten. De levensgeschiedenis van de cliënt staat tijdens deze behandeling centraal. NET vormt de kern in mijn boek, het is de leidende vertelvorm van de hoofdpersoon.’
Wat valt je op in de verhalen van de mensen die je begeleidt?
‘Ze zijn vaak prachtig geschreven. Van tientallen deelnemers werd ook al literair werk gepubliceerd, in onze Schrijfwerkplaatsboeken. Ik lees én zie steeds hoe mensen, ondanks wat ze hebben meegemaakt, tot bijzondere daden en medemenselijkheid in staat zijn.
Neem het verhaal van de Soedanese vrouw uit mijn schrijfgroep; ze verloor een groot deel van haar familie en is nu alleen met haar zoon in Ter Apel. Maar ze tolkt onvermoeibaar en liefdevol voor vrouwen die geen Engels spreken. Er wordt weleens gezegd dat mensen met PTSS ‘gevaarlijk’ zijn of ‘labiel in het contact’. Ik ervaar juist ongelooflijk veel kracht.’
Voor Hou je stil interviewde je onder meer veel vluchtelingen en traumatherapeuten. Waarom schreef je hun verhalen op in romanvorm?
‘Om hun identiteit te beschermen, en omdat ik – zoals je wel merkt – geloof in de immense kracht van een mooi verhaal.’
