Dit is de invloed van het weer op onze gezondheid
Nu de dagen korter worden en de lucht donkerder, beginnen tienduizenden Nederlanders het weer te voelen: de winterblues zijn op komst. Wie echt lijdt aan een winterdepressie (naar schatting zo’n 3 procent van de mensen) voelt zich somber en lusteloos, kan zich maar moeilijk concentreren, snakt naar zoet en koolhydraatrijk voedsel en gaat het liefst al om negen uur naar bed. Gelukkig is er een effectieve behandeling: lichttherapie in de ochtend.
Maar zo bekend als de invloed van het gebrek aan licht op onze stemming inmiddels is, zo weinig weten we nog van de andere effecten van het weer op ons gestel. Dat valt zelfstandig bioloog en meteoroloog Margot Ribberink althans op tijdens haar lezingen en presentaties over klimaatverandering en gezondheid.
‘Onrust, migraine, wondpijn, stress, vermoeidheid, reuma: steeds weer zijn toehoorders verbaasd over de rol die het weer bij al die gezondheidsklachten speelt. Ik hoop dan altijd dat ik iets wakker heb gemaakt, want door rekening te houden met de invloed van het weer op onze gezondheid kunnen we een hoop leed voorkomen. Sommige problemen zijn met simpele ingrepen te voorkomen, andere door wat eerder aan pijnbestrijding te denken. Maar ook alleen al het feit dat je je bewúst bent van de oorzaak van je pijn of ongemak, helpt.’
Ik-ben-ziek-stand
In Duitsland en Engeland zijn ze al een stuk verder. Daar speelt de ‘biometeorologie’, zoals dit vakgebied heet, volgens Ribberink een veel grotere rol in de weervoorspelling.
‘In Duitsland is er bij het weerbericht op televisie onder de noemer Biowetter elke avond aandacht voor de invloed van het weer op ons gestel. En ook op wetter.net kunnen Duitsers per regio zien hoe groot de kans is op gewrichtspijn, migraine, bloeddrukproblemen of benauwdheid. Handig om rekening mee te houden: soms kan binnenblijven al helpen, in geval van smogvorming bijvoorbeeld.’
Een paar initiatieven zijn er in Nederland al wel. Op pollennieuws.nl kun je bijvoorbeeld dagelijks zien waar in Nederland de kans op hooikoorts groot is. ‘Door klimaatverandering is dat tegenwoordig het hele jaar door relevant. Het onkruidplantje Ambrosia, dat uit Zuid-Europa in Nederland is terechtgekomen, tiert welig in het najaar. De hazelaar bloeit al in december, in januari loopt er ook van alles uit. We hebben zachtere winters, en het hele jaar door bloeit er wel iets.’
De invloed van allergieën kan pittig zijn. Zo is in verschillende onderzoeken een verband gevonden tussen hooikoorts en depressie. De verklaring: mensen die allergisch zijn voor pollen, kampen in feite permanent met een ontstekingsreactie in de luchtwegen.
Daarbij komen stofjes vrij, cytokinen genaamd, die je lichaam in de ik-ben-ziek-stand zetten: ze maken je sloom en teruggetrokken, en als het even tegenzit regelrecht depressief. ‘Als je last hebt van hooikoorts, is het in zo’n geval handig om te weten dat de lucht meestal rustiger is in de ochtend dan in de middag,’ aldus Ribberink.
‘Een wandeling of fietstocht aan het begin van de dag verloopt dan dus waarschijnlijk met minder klachten. Ook adviseren we om voor het slapengaan de haren te wassen en de kleren van die dag niet in de slaapkamer neer te leggen: dat houdt het bed vrij van pollen.’
Gevoeligheid voor het weer verschilt
Onderzoekers zijn het nog niet over alle weersinvloeden met elkaar eens. Waar de ene wetenschapper aantoont dat kinderen onrustiger zijn als er onweer op komst is of er meer bevallingen plaatsvinden bij een lage luchtdruk, spreekt ander onderzoek dat weer tegen.
Manfred Kaiser, auteur van Het weer en de invloed op je gezondheid maakt duidelijk dat de gevoeligheid voor weersvariatie dan ook verschilt van mens tot mens. Vrouwen lijken vatbaarder voor weersinvloeden dan mannen. In Nederland zou ongeveer één op de drie mensen gevoelig zijn voor het weer.
‘Het zou weleens een hoop doktersbezoek kunnen schelen als we meer naar het weer zouden luisteren’
In Duitsland is dat zelfs 60 procent – misschien omdat het daar ‘normaler’ is om rekening te houden met de invloed van het weer op je gezondheid. Ribberink denkt dat het aan de nuchtere Nederlandse volksaard ligt. ‘Wij halen liever gewoon een pilletje bij de dokter. Maar het zou weleens een hoop doktersbezoek kunnen schelen als we meer naar het weer zouden luisteren.’
Waar iedereen het over eens is, is dat vooral weersveranderingen de grootste boosdoeners zijn. Plotselinge luchtdrukdalingen, ineens toenemende wind, een omslag in het weer: dat zijn de momenten waarop het lichaam zich moet gaan aanpassen. Daarom is het zo fijn toeven in Spanje en Portugal in de winter: het weer is daar veel stabieler.
Weer en gezondheid
Niet alleen op persoonlijk niveau, maar ook maatschappelijk probeert Ribberink meer aandacht te vragen voor de invloed van het weer op onze gezondheid. ‘De Gezondheidsraad publiceerde in september 2020 nog een rapport over ultrafijnstof. Daar werd eerst nauwelijks onderzoek naar gedaan, maar inmiddels weten we dat langdurige blootstelling aan ultrafijnstof luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten kan veroorzaken, en bij zwangere vrouwen de ontwikkeling van een foetus kan remmen. Dan wordt het dus heel relevant om te weten hoeveel smog er bij welk weer in de lucht hangt.’
Daarnaast ziet Ribberink dat door klimaatverandering de impact van hittestress steeds verder toeneemt. ‘Je zou het niet denken na afgelopen zomer, maar we krijgen steeds meer hittegolven. De lengte van die hittegolven neemt toe, en de piek van de heetste dag komt steeds hoger te liggen.
In de hete zomer van 2020 stierven er in één week maar liefst vijfhonderd mensen. Blijft het dagenlang boven de 37,5 graden, dan kan het lichaam die hitte niet goed meer kwijt. Zweten helpt, maar daarvoor moet je wel drinken – en bij oudere mensen werkt die dorstprikkel vaak niet goed.
Ik ijver al jaren voor lokale hitteplannen, waarin eenzame ouderen tijdens dit soort weken vaker worden opgezocht. Twee vliegen in één klap: we verminderen het aantal hittedoden, en we bestrijden meteen de schrijnende eenzaamheid.’
