‘Waarom lukt het me steeds niet?’ Dit is wat ADHD met je zelfbeeld doet

Het is logisch dat veel mensen met ADHD een laag zelfbeeld hebben, vindt psychiater Sandra Kooij. ‘Als je continu te laat komt of steeds iets vergeet, hebben anderen daar kritiek op. Op den duur denk je dan dat je niets kunt en dat je net zo goed nergens meer aan kunt beginnen,’ vertelde ze eerder aan Psychologie Magazine.

Wat doet ADHD met je zelfbeeld?

Ook Maxime de Jong, arts-onderzoeker op de afdeling ADHD van PsyQ, ziet wat ADHD kan doen met iemands zelfbeeld. ‘Mensen met ADHD krijgen regelmatig te horen dat ze zich niet zo moeten aanstellen of gewoon op tijd moeten komen. Maar het bagatelliseren van de symptomen kan veel schade toebrengen aan iemands zelfbeeld,’ vertelt ze in de podcastserie Als het al die tijd ADHD was.

Dat geldt extra voor vrouwen omdat die de kenmerken doorgaans goed weten te maskeren waardoor ze de diagnose gemiddeld vier jaar later krijgen dan mannen. ‘Vrouwen krijgen vaak al jong te horen dat ze zich moeten aanpassen en zich netjes moeten gedragen’, legt De Jong uit. ‘Het typische ADHD-gedrag wordt bij hen minder geaccepteerd en daardoor ook minder snel herkend.’

‘Het typische ADHD-gedrag wordt bij vrouwen minder geaccepteerd’

Het gevolg is dat veel vrouwen zich drie slagen in de rondte werken en keihard hun best doen om toch mee te komen met de rest. En dat doet wat met je zelfbeeld. De Jong: ‘Ze vragen veel van zichzelf. Met niet zelden perfectionisme, zelfverwijt, overprikkeling, uitputting en burn-outs als gevolg.

Met een mildere blik naar jezelf kijken

Volgens De Jong krijgen vrouwen die bijvoorbeeld pas op veertigjarige leeftijd gediagnosticeerd worden, daarnaast te maken met gevoelens van rouw. ‘Had ik dit maar eerder geweten, denken ze vaak. Ze hebben hun leven lang het gevoel gehad tegen de wind in te fietsen en zijn zichzelf er de schuld van gaan geven dat sommige dingen niet lukten. Ze denken bijvoorbeeld dat ze niet intelligent genoeg zijn.’

Maar daar ligt het niet aan, zegt De Jong. ‘Vaak weet zo iemand prima wat zou helpen om beter te functioneren, maar dat ook echt doen lukt niet, omdat de executieve functies bij mensen met ADHD minder goed werken. De diagnose kan vrouwen daardoor helpen om zichzelf beter te begrijpen en op een andere, mildere manier naar zichzelf te kijken.’

‘In plaats van: ik moet nóg harder mijn best doen, denk ik nu: ‘ik ga anders mijn best doen’

Zo vertelt Elmy (25) in de podcastserie dat ze sinds de diagnose liever voor zichzelf is geworden: ‘Vroeger voelde ik enorm schuldig als iets niet lukte. Dan dacht ik dat ik alles helemaal anders moest doen. Nu kan ik er rustiger naar kijken.’

Mariska (49) herkent dat: ‘Ik voelde ineens dat ik de ruimte kreeg om te zijn wie ik ben. Ik zeg nu makkelijker: ‘Ik ben nu eenmaal zo.’’ Ook Nienke (30), die op haar 28e de diagnose kreeg, begrijpt zichzelf inmiddels beter: ‘In plaats van: ik moet nóg harder mijn best doen, denk ik nu: ik ga ánders mijn best doen.’

Lees ook: Leven met ADHD: 8 adviezen van psychiater Sandra Kooij

Vragen we niet te veel van onszelf?

Hoogleraar orthopedagogiek Laura Batstra twijfelt echter of de genoemde klachten altijd aan ADHD te wijten zijn. ‘We leven in een maatschappij die flink wat eisen aan vrouwen stelt,’ vertelt ze aan de Volkskrant. ‘Cijfers laten zien dat een groeiende groep vrouwen tussen de 20 en 35 ADHD-medicatie voorgeschreven krijgt, terwijl jongens op jonge leeftijd vaker medicatie krijgen dan meisjes.’

Daar plaatst Batstra vraagtekens bij. ‘Dat juist deze groep vastloopt en naar een oplossing in de vorm van medicatie zoekt, kan ook betekenen dat de druk te hoog is – en dus niet per se dat al deze vrouwen ADHD hebben.’

Ze denkt dat veel vrouwen alle ballen tegelijkertijd hoog willen houden en vervolgens het gevoel hebben dat het aan hen ligt als dat niet lukt. Maar wat als het tegenovergestelde waar is en de maatschappij gewoonweg te veel van vrouwen vraagt? ADHD of niet, volgens Batstra is het belangrijk om ons af te vragen of de eisen die we aan onszelf stellen überhaupt wel realistisch zijn.

ADHD en de menstruatiecyclus

Voor vrouwen die wel ADHD hebben en zichzelf beter willen begrijpen, helpt het om rekening te houden met hun menstruatiecyclus, vertelt De Jong. Door hormonale schommelingen kan ADHD zich bij vrouwen namelijk anders uiten dan bij mannen. ‘Vaak zien we bijvoorbeeld dat ADHD in de premenstruele week erger wordt. En ook na de bevalling of in de overgang hebben vrouwen met ADHD meer klachten, omdat de sterke daling van het oestrogeengehalte de aanmaak van dopamine afremt.’ Iemand met ADHD heeft een tekort aan dopamine. Als het oestrogeen dan ook laag is, maakt dat die periode een stuk lastiger.

Als je weet hoe dat bij jezelf werkt, kun je voorspellen wanneer ADHD-klachten meer en minder opspelen. De Jong: ‘Dan ga je bijvoorbeeld niet met die belangrijke presentatie aan de slag in je premenstruele week omdat je dan niet daadkrachtig bent. Of juist wél omdat je dan heel goed kunt focussen.’

Want, benadrukt ze: ieder mens (en iedere cyclus) is uniek. ‘Wat voor jou goed werkt, is daarom een kwestie van uitzoeken en uitproberen. ‘Op die manier krijg je langzaam maar zeker meer vertrouwen in jezelf.’

Makkelijker leven met ADHD? ADHD-expert en psychiater Sandra Kooij leert je in deze training hoe je je leven met ADHD makkelijker maakt