Open de poort
Oorspronkelijk verwijst de term gatekeeping (‘poortwachten’) naar het beschermen van informatie door mensen die institutionele macht in handen hebben.
Bevrijd jezelf van oude pijn
- Ontdek hoe oude ervaringen nu nog meespelen in je keuzes en gedrag
- Verwerk je mentale pijn met bewezen effectieve technieken
- Ervaar meer innerlijke rust, zelfvertrouwen en vrijheid
69,-
Politieke leiders en mensen met hoge functies in de media bepalen welke stemmen worden gehoord, welke problemen aandacht krijgen en waar het geld naartoe gaat.
In de journalistiek staat poortwachten gelijk aan het selecteren en filteren van informatie door nieuwsorganisaties: welke gebeurtenissen halen het journaal? Welke mensen krijgen een podium?
Binnen de opkomst en de context van social media maakte het begrip een opleving door. Daar verwijst gatekeeping inmiddels naar een soort kennismonopolie op alle gebied: het voor jezelf willen houden van Âbepaalde spullen, merken, plekken, ervaringen of subculturen.
Informatie daarover doelbewust achterhouden wordt in veel online community’s gezien als kleinzielig en arrogant. Op TikTok staan meer dan honderdÂduizend video’s waarin gatekeeping wordt bekritiseerd – en er komen elke dag meer bij.
Desondanks zijn er op het platform nog talloze poortwachters te vinden. ‘Gatekeeping the perfume that gets me the most compliments,’ schrijft Ashley D. bij een video waarop te zien is hoe ze een luchtje opspuit.
Een andere gebruiker meldt, zichtbaar gefrustreerd: ‘I will gatekeep until the day that I die. Stop met vragen waar mijn sieraden en kleding vandaan komen en waar ik mijn nagels laat doen. Ik ga het jullie niet vertellen.’
Maar ook offline doet het verschijnsel zich voor: mensen die bewust vaag blijven over hun favoriete restaurant, hun kapper, hun vakantiebestemming, zelfs het boek dat hen inspireerde. Waar komt die Âbehoefte vandaan om dat soort dingen voor onszelf te houden?
Vier psychologische verklaringen voor onze neiging tot gatekeeping
1. We ontlenen eigenwaarde aan exclusieve ervaringen
Stel: je was een van de eersten die matcha dronk voordat het mainstream werd. Wat je toen uniek maakte, is nu van iedereen. Misschien vind je dat jammer – en dat zou niet zo gek zijn. Mensen hebben nu eenmaal de behoefte om zich te onderscheiden.
Dat valt te verklaren met de sociale vergelijkingstheorie (1954) van sociaal psycholoog Leon Festinger, die stelt dat we een voortdurende neiging hebben tot zelfevaluatie. En dat evalueren doen we, aldus Festinger, door onszelf met anderen te vergelijken.
Ons zelfbeeld wordt grotendeels bepaald door hoe we onszelf zien in verhouding tot andere mensen. En door anderen uit te sluiten van toegang tot kennis, kun je je positie versterken en je jezelf positiever evalueren.
‘Exclusieve kennis en ervaringen voor jezelf houden, kan je helpen om een gevoel van uniciteit te krijgen of houden. Niche-interesses benadrukken je persoonlijke identiteit en geven je sociale waarde,’ legt psycholoog Iris van der Steen uit.
Ze is gespecialiseerd in de problematiek van millennials – de eerste generatie die opgroeide met social media. Millennials werden volwassen in een individualistische, prestatiegerichte maatschappij waarin het belangrijk is jezelf te onderscheiden. Niet voor niets heeft de term gatekeeping onder deze generatie een nieuwe betekenis gekregen.
2. Gatekeeping versterkt ons groepsgevoel
Behalve op individueel niveau willen we onszelf ook onderscheiden als groep. Volgens de sociale identiteitstheorie (1979) van sociaal psychologen Henri Tajfel en John Turner – die stelt dat we ons zelfbeeld voor een belangrijk deel ontlenen aan de groepen waarmee we ons identificeren – categoriseren we onszelf in ‘in-groups’ (mensen zoals wij) en onderscheiden ons van ‘out-groups’ (anderen, mensen met wie we ons niet verwant voelen).
Deze verdeling versterkt groepsÂcohesie en eigenwaarde, licht Van der Steen toe. ‘Gatekeeping hangt sterk samen met statusbehoud en sociale identiteit. Het geeft een gevoel van superioriteit om bepaalde kennis, kansen of ervaringen exclusief te houden binnen een in-group. Denk aan een influencer die een nieuw product alleen deelt met een selecte groep volgers.’
Door dit soort afbakening bepalen we wie ‘erbij hoort’ en wie niet, voelen we ons belangrijker, deskundiger en unieker dan anderen, die nog moeten ‘bewijzen’ dat ze toegang tot een bepaalde gemeenschap waard zijn.
Een fenomeen dat je bijvoorbeeld ziet als het om muziek gaat. Op social media trekken volgers van een bepaalde artiest regelmatig de grens tussen ‘echte’ en ‘neppe’ fans – je bent pas een ‘echte fan’ als je alle nummers uit je hoofd kent of bepaalde merchandise hebt gekocht.
Het kan nog extremer, Âbijvoorbeeld als artiesten exclusieve content of pre-sale tickets aanbieden aan ‘trouwe fans’. Nieuwe fans worden daarmee buiten de deur gehouden, wat de noodzaak versterkt om voortdurend je status binnen een fandom te bewijzen.
Wat ook meespeelt in deze sociale dynamiek, is het risico dat mensen ons anders beoordelen als we van iets houden dat op dat moment een hype is. Om het beeld van onszelf als authentiek en uniek te behouden, kan het aantrekkelijk zijn om juist nÃét mee te doen met wat ‘iedereen’ leuk vindt.
Door afstand te nemen van razend populaire trends en je zo af te Âzetten tegen de massa, de zogenaamde ‘out-group’, benadruk je je eigenheid en kun je jezelf sociaal Âonderscheiden.
3. We denken vanuit schaarste in plaats van overvloed
Misschien zie je het leven onbewust als een taart: als iemand een groot stuk neemt, krijgt een ander vanzelf een kleiner stuk. Volgens gedragswetenschappers Sendhil Mullainathan en Eldar Shafir heb je dan een ‘schaarste-mindset’, schrijven ze in hun boek Scarcity. Why having too little means so much (2013).
Het idee? Schaarste kan ons gedrag sturen en maken dat we middelen voor onszelf willen houden, als copingmechanisme tegen de angst voor toekomstige tekorten. Als je bewust of onbewust gelooft dat die middelen, zoals kansen, status of erkenning, beperkt zijn, liggen concurrentie en verlies immers op de loer.
Maar wat als het leven geen taart is? Wat als je gelooft dat er genoeg is voor iedereen en dat delen niet ten koste hoeft te gaan van je eigen welzijn of succes? Wat als je een schaarste-mindset ombuigt tot denken vanuit overvloed?
Veel hangt af van de context, zegt Van der Steen. ‘In de praktijk kan schaarste inderdaad reëel zijn, vooral in competitieve omgevingen als de arbeids-en woningmarkt. Maar in creatief werk en vriendschappen kan het delen van kennis juist leiden tot groei en nieuwe kansen.
Bovendien kan gatekeeping bij je terugkomen als een boemerang: doordat jij de kansen voor een ander verkleint, kunnen anderen zich net zo naar jou gaan opstellen.’
4. We willen persoonlijke waarde koesteren en beschermen
Hoe zeldzamer iets is, hoe waardevoller. Als je favoriete koffietentje viral gaat op social media en opeens bomvol zit, krijgt het een andere sfeer.
Iets soortÂgelijks geÂbeurde met vakantiebestemmingen, zoals het Italiaanse dorpje Roccaraso dat werd overspoeld met toeristen nadat TikTokker Rita De Crescenzo (1,7 miljoen volgers) van alles deelde over dit gebied. Er treedt dan een soort inflatie op: iets wordt minder ‘cool’ en minder waardevol.
Als een plek, product of ervaring mainstream wordt, verdwijnt een deel van de emotionele of sociale waarde die we eraan hechten – het verliest de charme en geheimzinnige vonk die het ooit had. In deze zin is gatekeeping dus soms ‘safekeeping’.
Ken je of ben je een gatekeeper?
Houdt een collega plotseling de lippen stijf op elkaar over veranderingen op de werkvloer? Of wil een goede vriendin niet delen welk boek ‘haar leven veranderde’? Van der Steen adviseert om tegenovergesteld gedrag te laten zien en zelf juist veel te delen.
‘Dit kan leiden tot een innerlijk conflict bij gatekeepers: wat zegt het over hen dat zij alles voor zichzelf willen houden terwijl een vriend(in) wel veel deelt? Mensen die niet graag egoïstisch willen overkomen, gaan dan mogelijk ook meer delen.’
Herken je jezelf in dit verhaal en ben jij de gatekeeper? Geen zorgen, zegt Van der Steen. ‘Gatekeeping is natuurlijk sociaal gedrag en kan zelfs belangrijk zijn om grenzen, bepaalde ervaringen of plekken te beschermen.
Het wordt pas problematisch als het anderen schaadt, bijvoorbeeld door structurele uitsluiting of ongelijkheid. Of als je poortwacht vanuit onzekerheid of wrok. Het kan je dan in de weg staan om een hechte relatie met iemand aan te gaan, waardoor je jezelf isoleert.’
Ze adviseert: ‘Ga na waaróm je dingen voor jezelf wilt houden. Ben je onzeker en denk je iets te winnen, zoals eigenwaarde, vraag jezelf dan af of dit echt de manier is. Het kan je gelukkiger en stabieler maken om te werken aan je zelfvertrouwen en dit los te koppelen van een bepaalde identiteit. Dit kan bijvoorbeeld door te praten met een coach.’
Ook benadrukt ze het belang van oefenen met tegenovergesteld gedrag. ‘Als je merkt dat informatie delen met anderen de waarde ervan voor jou niet vermindert en misschien zelfs leidt tot connectie of waardering, wordt het makkelijker dit gedrag af te leren.’
Kortom, minder gatekeepen vergroot de kans je met anderen te verbinden en om keuzes te maken die verder reiken dan je ego.
En zit je favoriete restaurant ineens vol? Troost je dan met de gedachte dat er nog genoeg andere ‘geheime’ plekken zijn. Met een beetje geluk neemt iemand je er zelfs mee naartoe. Want soms is delen het exclusiefste dat je kunt doen.
