‘Google op “hormonaal” en je ziet eigenlijk alleen maar plaatjes van gestoorde en bezorgde vrouwen,’ zegt Lotte Gerritsen, hoofddocent klinische psychologie aan de Universiteit Utrecht. ‘Dat hormonaal zijn uitsluitend met vrouwen in verband wordt gebracht, daar moeten we vanaf,’ zegt ze. ‘Iedereen is hormonaal, en dat is niet per se slecht. Hoe meer kennis je hebt over het effect van hormonen op hoe je je voelt, hoe meer kracht dat geeft.’

Emotionele afvlakking door de pil

Toch is er opvallend weinig onderzoek gedaan naar hoe hormonale schommelingen tijdens de menstruatiecyclus het psychisch welzijn van dag tot dag beïnvloeden – en welke rol de pil daarin speelt. Samen met neurowetenschapper Anne Marieke Doornweerd volgde Gerritsen 28 dagen lang – de duur van een gemiddelde cyclus – veertig vrouwen, van wie de helft de pil gebruikte, om te onderzoeken welke effecten hormonale schommelingen tijdens de cyclus hebben op psychisch welzijn, en welke rol de anticonceptiepil daarin speelt. Dagelijks gaven de deelnemers onder andere hun stemming, slaap, energie, eetlust, gevoel van aantrekkelijkheid en seksueel verlangen door, en leverden ze speeksel in voor hormoonanalyse.

De resultaten laten zien dat pilgebruikers gelijkmatigere emoties rapporteerden dan vrouwen met een natuurlijke cyclus. Dat ondersteunt een bestaande theorie: doordat de pil hormoonschommelingen dempt, kan dat leiden tot ‘emotionele afvlakking’ – wat gunstig kan zijn voor mensen die hevige stemmingswisselingen ervaren. Gerritsen: ‘Op persoonsniveau blijven hormoonspiegels stabieler, maar tussen verschillende pilgebruikers zagen we wel grote verschillen. Iemand die minder weegt zou bijvoorbeeld een lagere dosering kunnen krijgen, want hoe hoger het lichaamsgewicht, hoe meer invloed de eigen hormonen nog hebben. We moeten af van het idee dat de pil “one size fits all” is.’

Meer zin in seks

Daarnaast blijkt dat pilgebruikers zich minder vrolijk, aantrekkelijk, impulsief en energiek voelen. Verrassend was dat zij beter slapen en meer seksueel verlangen hebben dan de groep met een natuurlijke cyclus. ‘Vaak wordt gedacht dat de pil zin in seks onderdrukt,’ zegt Gerritsen. ‘Maar mogelijk speelt ook mee dat vrouwen de pil slikken omdat ze seks willen,’ voegt ze toe. Bovendien zagen we dat met name estradiol (oestrogeen) – en niet testosteron, dat vaak met lust in verband wordt gebracht – een belangrijke rol speelt bij seksuele verlangens bij vrouwen met een natuurlijke cyclus.’

Opvallend was dat het hormoon progesteron over de hele linie de grootste invloed heeft op het welzijn. Bij hoge waarden voelden de deelnemers zich minder vrolijk, prikkelbaarder en meer gestrest. Daarnaast gaven ze aan minder energie te hebben en slechter te slapen. Tegelijkertijd bleek een hoog progesterongehalte ook gekoppeld aan meer gevoelens van aantrekkelijkheid en seksueel verlangen tijdens de eerste twee fasen van de cyclus (vanaf de eerste dag van de menstruatie tot aan de eisprong), en aan impulsiviteit en de bereidheid om risico’s te nemen (met name rond de eisprong).

Aantrekkelijker tijdens de ovulatie

Ook opvallend: vrouwen met een natuurlijke cyclus voelen zich het aantrekkelijkst tijdens de ovulatie. Vrouwen die gevoeliger zijn voor hormonale schommelingen zijn geneigd rond de eisprong meer risico’s te nemen. Rond de menstruatie voelden deelnemers met een natuurlijke cyclus zich, door een stijging van het hormoon progesteron, steevast minder vrolijk, prikkelbaarder en meer gestrest.

Gerritsen en Doornweerd onderzoeken in dit project ook de effecten van hormonen op mannen. De resultaten daarvan publiceren zij binnenkort.