De prins op het witte paard: zou die dan toch bestaan? Haar nieuwe collega vond ze op het eerste gezicht wel aardig. Een gewone collega, meer niet. Maar de dynamiek tussen hen veranderde snel.
Gaslighting: zo herken je een gaslighter
Gebeurtenissen glashard ontkennen en gesprekken achteraf verdraaien waardoor de ander gaat twijfelen...
Hij gaf haar steeds meer aandacht: een compliment over hoe ze eruitzag, over hoe goed ze haar werk deed. Alles wat ze zei, leek hij interessant te vinden. Hun connectie voelde magisch. Na de eerste date overlaadde hij haar met romantische woorden, dromen over een gedeelde toekomst. Hij drukte haar op het hart nog nooit zo veel gevoelens voor iemand te hebben gehad.
Ze voelde zich voor het eerst in haar leven gezien en begrepen door een man. Haar vader had altijd weinig aandacht gehad voor haar emotionele behoeftes, maar nu had ze iemand ontmoet die dat overduidelijk wel had.
Toch begon de relatie al snel scheurtjes te vertonen: verhalen die niet klopten, geheimen, leugens, manipulatief gedrag. Maar dan waren daar weer de momenten van euforie. Was dit echte liefde, of was er eigenlijk iets anders aan de hand?
Emotioneel afhankelijk
Ook al voelt de band aan het begin ‘goed’, zo’n intense connectie kan ook een voorteken zijn van een zogenoemde traumabond. Dit is een emotionele band die ontstaat door een patroon van positieve en negatieve bevestiging, waarbij de dader controle en manipulatie afwisselt met ‘liefdevolle’ momenten.
Hierdoor ontwikkelt zich een ongezonde relatiedynamiek, waarbij een partner emotioneel afhankelijk wordt van de ander. Een traumabond groeit vaak langzaam en kan subtiel beginnen, maar gaat vrijwel altijd gepaard met grensoverschrijdend gedrag – zoals manipulatie, leugens en de voortdurende afwisseling van bevestiging en controle.
‘Een intense connectie aan het begin kan een voorbode zijn van grensoverschrijdend gedrag later,’ zegt ook psycholoog Julie Karsten (RUG), die onderzoekt hoe ervaringen van seksueel grensoverschrijdend gedrag de online partnerkeuze van jongvolwassenen beïnvloeden.
Onvervulde behoeften
Volgens Karsten is er op zich niks mis met aantrekkingskracht – het is een universele en biologisch verklaarbare kracht, essentieel voor voorplanting. Maar dit specifieke type aantrekkingskracht, dat ongezond en heel sterk is, wordt vaak beïnvloed door eerdere ervaringen.
Karsten verwijst naar Amerikaans onderzoek waaruit blijkt dat mensen die in hun jeugd slachtoffer zijn geweest van een vorm van geweld, als (jong)volwassenen meer kans hebben om opnieuw slachtoffer te worden.
‘We denken dat sommige vrouwen die in hun jeugd een vorm van misbruik hebben meegemaakt niet in staat zijn risicosignalen tijdig te herkennen. Ze zien te laat dat het foute boel is,’ zegt ze.
Liefdesjunkies: ‘Het is net als roken. Je weet dat het slecht voor je is en toch doe je het’
Een man die niet lief is - die niet eens van je houdt. Die je manipuleert en treitert. Waarom raken ...
‘Het kan ook zo zijn dat slachtoffers wel herkennen dat het gedrag van de ander niet oké is, maar niet over de vaardigheden beschikken om op te staan en weg te lopen.’ Vrouwen worden vaak als slachtoffer genoemd van zulke destructieve relaties, maar het kan ook mannen overkomen.’
Daarnaast speelt het verwarren van negatieve relatiepatronen uit je verleden met liefde en connectie in het heden een belangrijke rol bij het ontstaan van een traumabond.
Psychotherapeut Robin Norwood, bekend van de bestseller Women who love too much, zegt dat vrouwen bij wie in hun jeugd niet aan hun emotionele behoeften is voldaan – zoals zich gehoord, gezien en begrepen voelen – eerder aangetrokken zijn totrat emotioneel onbereikbare of juist extreem behoeftige partners.
Onbewust hopen ze dat deze partners alsnog hun onvervulde behoeften vervullen en hen het gevoel van liefde geven dat ze vroeger zo hebben gemist.
Het slachtoffer isoleren
Ongezonde relaties beginnen volgens Julie Karsten meestal vrij onschuldig: iemand is attent, charmant en voedend voor de ander. Zo wordt vertrouwen opgebouwd en voelt de ander zich speciaal.
Al snel wordt iemand overladen met aandacht en romantische woorden, wat ook wel love bombing wordt genoemd. Daarna kunnen tactieken als gaslighting, het omdraaien van schuld en manipulatie worden ingezet om controle en macht te krijgen over de afhankelijke partner.
‘De dader kan het slachtoffer geleidelijk aan isoleren en verantwoordelijkheden verschuiven,’ legt Karsten uit. ‘Hij zegt dan bijvoorbeeld: ik had dit niet mogen doen, maar ik was zo boos op jou, omdat jij X en Y deed.’
Manipulatieve personen hebben een extreme behoefte aan controle en macht. Ze voelen zich veilig wanneer ze weten dat iemand emotioneel afhankelijk van hen is, wat bewust of onbewust kan gebeuren. Dit kan een copingmechanisme zijn dat ze in hun jeugd hebben ontwikkeld om controle te houden in onveilige situaties.
Ontsnappen uit een destructieve relatie
Een relatie met een traumabond als basis wordt gekenmerkt door ups en downs. Als de ene partner dreigt weg te gaan, wordt diegene overladen met spijtbetuigingen en ‘liefde’.
Bescherm jezelf tegen gaslighting
- Begrijp je waarom bepaalde mensen je uit balans brengen
- Herken je gaslighting én wat je eigen rol is in die giftige dynamiek
- Weet je hoe je kunt bouwen aan meer zelfvertrouwen en een positiever zelfbeeld
59,-
‘De manipulerende partner zegt vaak dat het hem spijt, maar zo’n spijtbetuiging betekent niet dat het gedrag ook echt verandert,’ benadrukt Karsten. ‘Hij belooft dat het nooit meer zal gebeuren, maar het gebeurt toch of wordt erger.’
De onvoorspelbaarheid in zo’n relatie triggert het beloningssysteem in de hersenen, waardoor een traumabond voelt als een soort verslaving. Het slachtoffer blijft hopen op de ‘goede’ momenten en vermijdt de ‘slechte’.
Het slachtoffer kan bijvoorbeeld meegaan in het gedrag dat de manipulerende partner normaal vindt, zoals overmatig alcoholgebruik, isolatie van vrienden en familie of het niet hebben van grenzen. Omdat je er zo verstrikt in kunt raken, is het vaak lastig om uit een traumabond te ontsnappen.
De eerste stap is erkennen dat je in een destructieve relatie zit en, in het geval van fysiek of emotioneel gevaar, een veiligheidsplan maken. Daarin kan een lijst met veilige plekken staan waar je naartoe kunt – zoals vrienden of familie – en contactgegevens van een vertrouwenspersoon of hulplijn.
Daarna is het belangrijk om, als dat mogelijk is, geen contact meer te hebben met de persoon die je emotioneel manipuleert. Aan het begin kan dat moeilijk zijn omdat je lichaam moet ‘afkicken’ van de traumabond, maar na een aantal maanden voel je je stabieler.
Nog veel liever wil je natuurlijk nooit in zo’n relatie terechtkomen. Het voorkomen ervan begint bij bewustwording hoe daders te werk gaan. Maar ook: herken de signalen (zie het kader onderaan), ken je grenzen, begin langzaam, check of woorden matchen met acties en blijf in contact met vrienden en familie. Dat zal helpen ontdekken of een sterke aantrekkingskracht aan het begin uiteindelijk echte liefde brengt.
Bronnen, o.a.: H.E. Walker, R. Wamser-Nanney, Revictimization risk factors following childhood maltreatment. A literature review, Trauma, Violence, and Abuse, 2022 / H.E. Walker e.a., The prevalence of sexual revictimization. A meta-analytic review, Trauma, Violence, and Abuse, 2019
Zo herken je een traumabond
Deze signalen kunnen duiden op een traumabond:
- Hyperalert zijn: je bent continu op je hoede voor de stemming en het gedrag van de ander.
- Schuldgevoel en schaamte: je voelt je schuldig als je je behoeften uitspreekt of grenzen aangeeft.
- Onvoorspelbaarheid: de relatie wisselt continu tussen momenten van liefde en zorg, en momenten van kritiek en afstand.
- Zelftwijfel en je verward voelen: door manipulatie en gaslighting denk je dat jouw herinneringen en gevoelens niet kloppen.
- Verslaving aan de ‘hoogtepunten’: de positieve momenten voelen zo intens dat je de negatieve momenten accepteert en normaliseert.
- Isolatie: de ander probeert je los te maken van vrienden en familie, waardoor je afhankelijker wordt.
