Hoe kan ik beter omgaan met kritiek? Redacteur Saskia volgde het Embodied Leadership Retreat
In de nieuwe rubriek ‘Aan den lijve’ doen de redactieleden van Psychologie Magazine verslag van hun cursusavonturen. Want wat helpt nu écht om inzicht te krijgen in jezelf? Deze keer: redacteur Saskia Decorte leert krachtiger omgaan met kritische opmerkingen tijdens het Embodied Leadership Retreat – niet vanuit haar hoofd, maar vanuit haar lichaam.
Lief glimlachen, vriendelijk blijven en de ander meteen gelijk geven – dat is mijn eerste reactie als ik kritiek krijg van een collega, óók als ik die kritiek onterecht vind. Dat gebeurt vaak zo snel en bijna automatisch, dat ik niet eens de kans heb om even rustig na te denken over wat ik eigenlijk zou willen zeggen.
‘Die reactie heeft je tot nu toe vast veel gebracht, zegt Suzanne Mau-Asam, somatisch coach en trainer van het Embodied Leadership Retreat. Je houdt de band met de ander bijvoorbeeld goed. ‘Maar het is ook handig om te leren experimenteren met ander gedrag, zodat je steviger en meer vanuit jezelf kunt reageren.’
Dat is onder andere wat we hier gaan leren, ik en nog vier andere vrouwen, bij het Embodied Leadership Retreat van trainingscentrum Doors Open. ‘Embodied’ betekent dat je hier leert door nieuwe ervaringen op te doen vanuit je lichaam, en niet zozeer vanuit je hoofd, door erover na te denken. En hoewel ik bij het woord ‘leadership’ meteen moet denken aan managers en CEO’s (dat ben ik niet), is dit tweedaagse retreat geschikt voor iedereen, benadrukt Mau-Asam: de training gaat meer over persoonlijk leiderschap. Over hoe je jezelf door lastige situaties op je werk en daarbuiten kunt leiden.
Het belang van een ontspannen lichaam
De sleutel om steviger en meer vanuit jezelf te reageren, en zo bijvoorbeeld beter om te gaan met kritiek of je grenzen aangeven, ligt in een ontspannen lichaam, legt Mau-Asam aan het begin van de training uit. Dat ondervinden we meteen: ze geeft ons eerst de opdracht om gewoon te staan, terwijl een medecursist ons probeert om te duwen.
En ja hoor, daar ga ik al. De tweede keer geeft ze ons de opdracht om meer gecentered te staan: met je aandacht in je lichaam, voeten stevig op de grond, een ontspannen ademhaling vanuit de buik (je center), terwijl je jezelf denkbeeldig wat langer en breder maakt. Dan gaat omduwen meteen een stuk lastiger.
‘Leg je aandacht op je hoofd en je bent letterlijk een push-over, leg je aandacht op je lichaam en je staat in je kracht’
Mau-Asam: ‘Leg je aandacht op je hoofd en je bent letterlijk een push-over, leg je aandacht op je lichaam en je staat in je kracht.’ Centeren is een belangrijke basisoefening in de training, en we zullen hem deze twee dagen regelmatig doen: door ontspannen en aandachtig aanwezig te zijn in je lijf, blijf je meer in verbinding met jezelf en je gevoel. Dat helpt om te reageren op een manier die bij jou past.
Artikel gaat verder onder de afbeelding.
Dat is vooral handig in stressvolle situaties, want dan reageer je vaak vanuit een reflex, legt Mau-Asam uit. Dat is heel biologisch: bij gevaar schiet ons lichaam automatisch ofwel in de actiestand door te vechten of te vluchten, waarbij ons sympathisch zenuwstelsel geactiveerd wordt. Ofwel we schieten – volgens de polyvagaaltheorie van de Amerikaanse hoogleraar psychiatrie Stephen Porges – in een zogenaamde ‘dorsale’ stand, waarbij we juist passief worden en bevriezen. Overdreven aardig reageren of pleasen, waarbij je jezelf als het ware onderwerpt aan de ander, wordt ook wel ‘fawning’ genoemd en hoort ook bij die dorsale toestand.
Vechten of vluchten?
Daarnaast reageer je vaak automatisch vanuit oude patronen die je in je jeugd hebt aangeleerd, waardoor je een voorkeursstrategie hebt ontwikkeld voor de omgang met lastige situaties. Wat onze voorkeursstrategie is, testen we meteen aan het begin van de training even uit.
Op de grond zijn drie vakken gemaakt met tape: ééntje met een S erin (dat staat voor Sympathisch, dus vechten of vluchten), een ander met een D (dat staat voor Dorsaal, dus bevriezen of pleasen) en in het midden een vak met een V: dat staat voor de zogenaamde ventrale toestand waarin je je veilig voelt, rustig, en graag verbinding wilt maken met anderen.
Mijn lichaam voelt alsof het wil ineenkrimpen, bevriezen
Een medecursist speelt mijn leidinggevende, die een kritische opmerking tegen me maakt – wat is mijn eerste reactie? Ik voel mijn handen ballen, bijna tot een vuist, maar ik heb niet de neiging om te ‘vechten’ (kritisch reageren en een weerwoord geven). Mijn lichaam voelt eerder alsof het wil ineenkrimpen, bevriezen. Ik stap in het vak met de D, de dorsale toestand, en blijf daar ineengedoken staan. Op dat moment gebeurt er iets speciaals: ik begrijp de theorie over deze drie toestanden niet alleen rationeel, maar vóél ook echt wat het doet in mijn lichaam.
Lees ook: Slimste mens-jurylid Paulien Cornelisse: ‘Kritiek die helemaal uit het niets komt, is vaak jaloezie’
Je emoties voelen kan je kracht geven
‘Door op een stressvol moment even bewust de tijd te nemen om te centeren, kun je je zenuwstelsel kalmeren en kom je in de ventrale toestand, waarbij je kunt reageren vanuit rust en je meer in contact komt met je gevoel en wat je eigenlijk zou willen zeggen. Jij kan dan de wereld aan, in plaats van dat die wereld jou overneemt,’ zegt Mau-Asam.
In zo’n ontspannen toestand kan je volgens haar beter emoties voelen in je lichaam, wat je helpt te bepalen hoe je eigenlijk wilt reageren: ben je bijvoorbeeld verontwaardigd, omdat je de kritiek onterecht vindt? Die verontwaardiging kan je de kracht geven om jezelf meer uit te spreken.
Maar dat vind ik ook eng: als ik mezelf meer uitspreek, ben ik bang dat de ander boos op me wordt en onze relatie minder goed. Mau-Asam stelt me gerust: nog een voordeel van die ontspannen, ventrale toestand is dat je daarin ook gericht bent op echte verbinding met de ander, in plaats van dat je tegen die ander in wilt gaan of je als het ware onderwerpt door diegene meteen gelijk te geven.
Artikel gaat verder onder de afbeelding.
Dat ervaren we in een oefening waarbij een medecursist en ik in zo’n gecenterde staat om elkaar heen stappen, waarbij we zowel in contact blijven met ons eigen lichaam als elkaar in de ogen kijken. Het is een bijzondere ervaring om te merken hoe je tegelijk verbonden kan blijven met jezelf én met elkaar, terwijl je in beweging bent.
Weerwoord geven tegen kritiek
Zoiets kan je ook doen als je in conflict raakt met een ander. Dat ervaren we in een oefening waarin een ander je hand vastpakt en we moeten proberen los te komen. Jezelf loswrikken lukt vaak niet, maar door een halve draai te maken kom je náást de ander te staan met beide gezichten dezelfde kant op. Dan kan je makkelijk je hand losmaken.
Door in een conflictsituatie figuurlijk naast de ander te gaan staan, en niet tegenover elkaar, word je elkaars denkpartner, vertelt Mau-Asam: ‘Je creëert een common ground, en kunt onderzoeken hoe je jullie standpunten met elkaar kunt verbinden in plaats van elkaar proberen te overtuigen van je eigen standpunt.’ De ander voelt zich dan gehoord, terwijl je ook bij jezelf blijft.
Nu ik dit weet, ben ik een stuk minder bang dat als ik een ander standpunt heb dan mijn leidinggevende, dat zal ontaarden in ruzie. En kan ik volgende keer hopelijk rustig een weerwoord geven tegen (onterechte) kritiek, zonder de band met de ander te beschadigen.
Lees ook: Zo doorbreek je oude opvoedpatronen
