Hyperfocus: de magie van totale concentratie (en hoe je het bereikt)
Als je in een hyperfocus zit ga je zó op in wat je doet dat de rest van de wereld even verdwijnt. De één komt er nauwelijks uit en vindt het eerder benauwend, terwijl de ander het als een zegen ervaart. Het is een bekend fenomeen bij mensen met ADHD, maar het is voor iedereen bereikbaar – als je weet hoe je die diepe concentratie oproept.
Als mijn vriend schildert, lijkt de wereld even niet meer te bestaan. De deurbel gaat, zijn telefoon trilt, maar niets dringt tot hem door. Uren later komt hij overeind, verbaasd dat het donker is geworden. ‘O, ik zat er helemaal in,’ zegt hij dan met die dromerige blik. En inderdaad: hij zat midden in zijn hyperfocus.
Voor mensen met ADHD of ADD komt dat vaker voor: dat gevoel van totale concentratie, waarin alles vanzelf lijkt te gaan. Paradoxaal, want in hun geval is concentratie vaak een uitdaging. Toch blijkt hyperfocus geen toeval; er zit een duidelijk mechanisme achter. En goed nieuws: ook zonder diagnose kun je leren om dat krachtige concentratiegevoel vaker op te roepen.
Wat is hyperfocus eigenlijk?
Hyperfocus is een intense staat van concentratie waarin iemand volledig opgaat in één activiteit. Volgens de Hongaarse psycholoog Mihály Csíkszentmihályi, de man die het begrip ‘flow’ grootmaakte, herken je deze staat van volledige concentratie aan een paar duidelijke signalen.
- Je merkt het bijvoorbeeld aan die intense focus waarbij alles om je heen even verdwijnt.
- Er is een duidelijk doel: je weet wat je wilt bereiken.
- Je vergeet jezelf, er is alleen nog de activiteit, niet die kritische stem die alles beoordeelt.
- Wat je doet voelt oprecht leuk of belonend, je hebt geen externe motivatie nodig.
- Er is een gevoel van controle, alsof je precies weet wat je moet doen.
- En misschien wel het mooiste teken van allemaal: je verliest elk besef van tijd. Voor je het weet zijn er uren voorbijgevlogen.
Een ander onderzoek laat zien dat hyperfocus te maken heeft met afwijkingen in het dopaminesysteem: het brein zoekt prikkels en beloningen, en zodra het iets vindt dat écht boeit, schakelt het over in turbo-modus. De hersenactiviteit verandert, afleiding verdwijnt, tijdsbesef vervaagt en er ontstaat een gevoel van voldoening. Onder de juiste omstandigheden glijdt je brein op natuurlijke wijze in die focus.
Volgens onderzoek van professor Russell Barkley speelt dopamine een sleutelrol: deze neurotransmitter (een stofje in je hersenen dat helpt boodschappen door te geven van de ene zenuwcel naar de andere) zorgt voor motivatie en beloning. Bij een taak die jou prikkelt (zoals bijvoorbeeld schilderen, gamen, schrijven of puzzelen) krijgt het brein genoeg stimulatie om gefocust te blijven.
Dat verklaart ook waarom hyperfocus zelden ontstaat bij saaie of routineuze taken, er is dan simpelweg te weinig dopamine om het systeem ‘aan’ te zetten.
Lees ook: Vind je focus terug: minder afgeleid, meer flow
Kun je hyperfocus stimuleren?
Zeker. Dat wil overigens niet zeggen dat je jezelf moet forceren. Het gaat erom die omstandigheden te creëren waarbij je brein vanzelf gefocust raakt. Onderzoek naar hyperfocus laat zien dat daarbij drie factoren cruciaal zijn:
- Duidelijke doelen. Je brein houdt van richting. Maak je taak dus concreet (‘ik schilder één laag af’) en houd het niet vaag (‘ik ga schilderen’).
- De juiste uitdaging. Niet te makkelijk, niet te moeilijk. Je moet nét genoeg moeite moeten doen om betrokken te blijven, dat triggert dopamine.
- Minimale afleiding. Zet meldingen uit, ruim je omgeving op, en schep een sfeer die je helpt om aan de slag te gaan
Volgens een onderzoek aan Harvard kunnen vaste rituelen hierbij een handje helpen. Misschien zet je eerst een pot lapsang souchong thee, steek je een geurkaars aan of ga je op een bepaalde plek zitten. Zo laat je je brein weten: nu gaan we in de flow. Misschien zet je een vast nummer op repeat, waardoor je in een ritme komt.
Hyperfocus is dus niet voorbehouden aan mensen met ADHD: het is een vermogen dat iedereen heeft. Alleen nog even uitvogelen welke activiteit jou betovert en onder welke omstandigheden je de wereld om je heen het beste vergeet.
Dit artikel verscheen eerder op Flowmagazine.nl.
